تعیین غلظت و منشاء‌یابی هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (Pahs) در خاک سطحی مناطق صنعتی شهرستان همدان

زمینه و هدف: هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (pahs)، گروهی از آلاینده‌های محیط‌ زیستی با قابلیت ناهنجاری‌زایی، جهش‌زایی و سرطان‌زایی هستند که از احتراق ناقص و پیرولیز سوخت‌های فسیلی و یا احتراق مواد آلی تولید می‌شوند. این مطالعه با هدف شناسایی، تعیین محتوی و منشا‌یابی pahs در خاک سطحی مناطق صنعتی شهرستان همدان در سال 1399 انجام شد. مواد و روش ها: در این پژوهش توصیفی، 36 نمونه خاک سطحی از 12 ایستگاه مستقر در مناطق صنعتی جمع‌آوری شد. پس از استخراج آنالیت ها به روش سوکسله، از روش کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی (gc-ms) برای شناسایی و تعیین محتوای ترکیبات pahs در نمونه ها استفاده شد. برای تعیین منشاء pahs از روش نسبت‌های تشخیصی مولکولی (mdrs) استفاده شد. همچنین، مقادیر پارامترهای ph، هدایت الکتریکی (ec) و کربن آلی کل (toc) نمونه‌های خاک نیز اندازه‌گیری شد. پردازش آماری داده‌ها نیز با استفاده از نسخه 20 نرم‌افزار spss انجام شد. یافته ها: بر اساس نتایج، مجموع غلظت 16 ایزومر شناسایی‌شده از 2417 تا 16279 میکروگرم در کیلوگرم متغیر و میانگین مقادیر آن‌ها 7685 میکروگرم در کیلوگرم بود. به‌علاوه، مشخص شد که هیدروکربن‌های 4-6 حلقه‌ای %66 از کل مقادیر pahs را به‌خود اختصاص داده‌اند. از طرفی، فلورانتن (fla)، پایرن (pyr) و بنزو (بتا) فلورانتن (b(b)f) فراوان‌ترین ترکیبات شناسایی‌شده در خاک بودند و میانگین محتوی ترکیبات بنزو (آلفا) آنتراسن (b(a)a)، بنزو (بتا) فلورانتن (b(b)f)، بنزو (آلفا) پایرن (b(a)p) و دی بنزو (آ اچ) آنتراسن (db(ah)a) از بیشینه رواداری کیفیت خاک هلند بیش‌تر بود. نتایج روش mdrs نشان داد که هر دو منابع پیروژنیک و پتروژنیک منشاء pahها در منطقه مورد مطالعه هستند. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه حاکی از تاثیر بالای فعالیت‌های انسانی بر آلودگی خاک منطقه مورد مطالعه به pahs است و از این‌رو، نسبت به اعمال راهکارهای مدیریتی از جمله پالایش و پاکسازی خاک‌های آلوده برای حفظ سلامت محیط و انسان توصیه می‌شود.

concentrations and source identification of polycyclic aromatic hydrocarbons (pahs) in surface soil of industrial areas in city of hamedan, iran

background and aim: polycyclic aromatic hydrocarbons are a large group of ubiquitous environmental pollutants with teratogenic, mutagenic and carcinogenic potential, which are products of incomplete combustion and pyrolysis of fossil fuels and combustion of organic matter. this study was performed to determine and identify the origin, concentration and source of pahs compounds in surface soils of industrial areas, hamedan, iran, in 2021.material and methods: in this descriptive study, 36 surface soil specimens were collected from 12 sampling sites of industrial areas. after extraction of analytes based on the soxhlet method, the gas chromatography/mass spectrometry (gc–ms) method was used for the determination of pahs compounds in the samples. molecular diagnostic ratios (mdrs) were used to determine the origin of pah compounds. furthermore, the amounts of ph, electrical conductivity (ec) and total organic carbon (toc) parameters of soil samples were measured. statistical data processing was performed using spss statistics 20 software. results: the results showed that the total concentrations of 16 identified isomers ranged from 2417 to 16279 µg/kg with a median of 7675 µg/kg and with a dominance of 4-6 rings hydrocarbons (66% of total pahs). furthermore fluoranthene (fla), pyrene (pyr) and benzo(b)fluoranthene (bbf) were the most abundant compounds in soil and the average of compounds such as benzo(a)anthracene (baa), benzo(b)fluoranthene (bbf), benzo(a)pyrene (bap) and dibenzo(a,h)anthracene (db(ah)a) were higher than mpc established by the dutch ministry of health, welfare and sport (mhws). the results of the mdrs method indicated that both pyrogenic and petrogenic sources are the origin of pahs in the study area. conclusion: the result of this study indicates the high impact of anthropogenic activities on the contamination of the study area with pah compounds. thus, appropriate soil remediation (especially bioremediation) approaches should be considered.