الگوی تشخیص سازمان فضیلت‌محور: ابعاد و مولفه‌های تشخیص در اماکن متبرکه مذهبی ایران

مقدمه و اهداف: در دنیای رقابتی قرن بیست‌ویک، سازمان‌ها با گرایش به سمت فضایل اخلاقی و انسانی، سعی دارند تا خلاهای معنوی، اخلاقی و عاطفی کارکنان خود را از طریق تاکید بر فضیلت‌ها برطرف کنند. این تاکید در مطالعات جدید سازمانی، با ظهور مفهوم جدیدی به نام سازمان فضیلت‌محور همراه شد. در بین انواع سازمان‌های فضیلت‌محور، اماکن متبرکه مذهبی همواره جزء مهم‌ترین پایگاه‌های ترسیم آینده برای بشریت بوده و به‌عنوان مرکز ثقل و کانون تحولات جهانی و مهندسی فرهنگ، قابلیت‌های خود را آشکار می‌کنند. درست در شرایطی که نگرش، باورها، هنجارها و عقاید مردم به مکان‌های متبرکه مذهبی منجر به احترام و پاک انگاشتن آنها نسبت به سایر اماکن می‌شود، پیروی از اصول مدیریت ایجاب می‌نماید تا مسیر مدیریت، مطابق با واقعیت و دور از یک فضای انتزاعی و فانتزی باشد. در چنین شرایطی، ازیک‌سو تاکید مدل‌های علمی مورد استناد در مدیریت تغییر و عارضه‌یابی بر تشخیص، به‌عنوان نخستین گام و یکی از مراحل کلیدی تغییر، و ازسوی‌دیگر مرور پژوهش‌‌های انجام‌شده با محوریت فضیلت سازمانی، موید این مطلب است که در جمهوری اسلامی ایران، اماکن متبرکه مذهبی با وجود داشتن ماموریت‌های خاص در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تاثیر قابل‌توجه در شکل‌گیری ماهیت جامعه اسلامی، تاکنون در پژوهش‌های علمی مرتبط با مدیریت تغییر و عارضه‌یابی کمتر مورد توجه بوده‌اند. بنابراین، با وجود مدل‌های گوناگون و شناخته‌شده در مدیریت تغییر، مسئله اصلی پژوهش فقدان الگویی جامع، مانع و کاربردی برای اماکن متبرکه مذهبی بود که از طریق آن بتوان با شناخت کامل از این‌گونه سازمان‌ها، مسائل و عارضه‌های آنها را شناسایی و تحلیل کرد و جنبه‌های ناکارآمد آنها را تغییر داد. ازاین‌رو، تحقیق حاضر، با هدف ارائه الگوی تشخیص کاربردی برای سازمان‌های عهده‌دار مسئولیت در اماکن متبرکه مذهبی ایران، به بررسی ابعاد و مولفه‌های تشکیل‌دهنده آنها پرداخته است. بر‌اساس‌این، آستان‌ قدس رضوی در مشهد مقدس، آستان مقدس حضرت فاطمه معصومهh در قم، آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنیj در شهر ری و آستان مقدس حضرت احمدبن موسی (ملقب به شاهچراغ) در شیراز سازمان‌های فضیلت‌محور بهره‌مند از نتایج حاصل از این پژوهش خواهند بود.روش: تحقیق کیفی حاضر با رویکردی کاربردی برای اماکن متبرکه مذهبی در ایران اسلامی طرح‌ریزی شده است. بر مبنای مدل پیاز پژوهش ساندرز  این پژوهش در لایه پارادایم تفسیری قرار می‌گیرد. جهت‌گیری آن از نوع پژوهش‌های بنیادی است و فرایندی استقرایی دارد. از نظر روش تحقیق، فرآیند پژوهش با پیروی از مراحل فراترکیب به روش سندلوسکی و باروسو  و تلفیق آن با تحلیل مضمون به روش براون و کلارک انجام شده است. هدف نهایی پژوهش نیز فهم مدل تشخیص سازمان فضیلت‌محور است که در آن به معرفی ابعاد و مولفه‌های تشکیل‌دهنده مکان متبرکه مذهبی پرداخته شده است. گردآوری مبانی نظری و داده‌های مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد و مدارک به روش کتابخانه‌ای و انجام مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با خبرگان منتخب به روش‌های غیراحتمالی قضاوتی و گلوله برفی و تا زمان رسیدن به اشباع نظری انجام شد. در این پژوهش، طرح‌ریزی دستورالعمل مصاحبه‌ها بر پایه روش دیالکتیک انجام شد: یعنی ساخت نظر یا تز، مواجهه با پادنظر یا آنتی‌تز، و سرانجام ساخت سنتز. بر‌اساس‌این، ابتدا قالب مضامین اولیه از داده‌های نظری پژوهش استخراج شد (تز) و پس‌ازآن در اختیار مصاحبه‌شوندگان قرار گرفت. در ادامه، بررسی ایده‌ها و نظرات خبرگان (آنتی‌تزها) در قالب کدهای مفهومی جمع‌بندی و در پایان مدل تشخیص سازمان فضیلت محور برای اماکن متبرکه مذهبی ایران (سنتز) طراحی شد.یافته‌ها: الگوی تشخیص اماکن متبرکه مذهبی الگویی است کاربردی برای تفکیک ابعاد و مولفه‌های تشکیل‌دهنده آن که به شناخت کلی نسبت به این‌گونه سازمان‌ها منتج شده، زمینه را برای تغییر و عارضه‌یابی آنها فراهم می‌کند. براساس یافته‌ها، الگوی معرفی‌شده مشتمل بر چهار بُعد و بیست مولفه اصلی است‌. ابعاد اصلی این الگو «ارکان»، «کارکردها»، «سرمایه‌ها» و «مدیریت» هستند. در این الگو بُعد ارکان از مولفه‌های «زائر»، «زیارت»، «مزار» و «مزور» تشکیل شده است. «کارکردهای قدسی»، «کارکردهای فرهنگی»، «کارکردهای اجتماعی»، «کارکردهای اقتصادی» و «کارکردهای عبادی - سیاسی» مولفه‌های بُعد کارکردها هستند. «سرمایه‌های نمادین»، «ارزش‌های بنیادین»، «شایستگی‌های سازمانی»، «سرمایه‌های اجتماعی» و «سرمایه‌های فرهنگی» در بُعد سرمایه‌ها قرار دارند. و درنهایت «برنامه‌ریزی»، «بسیج منابع»، «سازمان‌دهی»، «هدایت و رهبری» و «نظارت و صیانت» به‌عنوان مولفه‌های بُعد مدیریت معرفی شده‌اند.بحث و نتیجه‌گیری: نوشتار حاضر نخستین تلاش پژوهشی در ارائه مدل تشخیص خاص برای اماکن متبرکه مذهبی است که افزون‌بر تقویت مبانی علمی و پژوهشی این حوزه، می‌تواند تا حدی از توسعه مفاهیم و الگوهای تحمیلی و تجویزی به این سازمان‌ها جلوگیری ‎کند. دستاوردهای این پژوهش، مزیت‌ اصلی مدل تشخیص ‌را در درک عمیق‌تر و تجسم بهتر از مولفه‌های تشخیص بقاع متبرکه و شناسایی مخاطرات و آسیب‌پذیری‌های آن می‌داند و کاربردهای عملیاتی آن را در مباحث مرتبط با مدیریت تغییر و عارضه‌یابی تبیین می‌نماید. این پژوهش فهم سازمان‌های متولی اماکن متبرکه مذهبی را از طریق فهم ابعاد و مولفه‌های تشخیص آنها امکان‌پذیر می‌داند و مطلوبیت پروژه‌های تغییر، تحول و توسعه را در گروی ایجاد تغییر در عوامل موثر در مولفه‌های تشخیص تبیین می‌نماید. همچنین نتیجه می‌گیرد زمانی حیات یک سازمان فضیلت‌محور دچار عارضه می‌شود که یک یا چند مورد از ابعاد و مولفه‌های تشخیص، به‌درستی در سازمان تبیین نشود، دچار کژکارکردی یا انحراف از مسیر اصلی خود شود و یا به هر علت دیگری مورد مخاطره قرار گیرد. بی‌توجهی یا کم‌توجهی هر یک از عناصر سازمان به هرکدام از این ابعاد و مولفه‌ها موجب بروز عارضه برای کل سازمان می‌شود. هریک از ابعاد و مولفه‌های مدل‌ تشخیص، جنبه‌های نامعلومی از سازمان‌های فضیلت‌محور را نمایان کرده است. در این پژوهش مدیریت تغییر و عارضه‌یابی سازمان فضیلت‌محور، فعالیتی تخصصی، برگرفته از دانش، تجربه و تعهد نسبت به این‌گونه سازمان‌هاست و به متولیان سازمان‌های مورد مطالعه پیشنهاد می‌شود تا با توجه به رسالت سنگین خود در عرصه‌های مختلف اجتماعی، این امر را به کسانی واگذار نمایید که واجد صلاحیت فنی، انسانی و ادراکی لازم و کافی برای این کار باشند.تقدیر و تشکر: ضمن قدردانی از مشارکت شایسته گروه خبرگان منتخب از استادان دانشگاه و خادمین محترم در اعتاب مقدس جمهوری اسلامی ایران، از کلیه کسانی که در انجام پژوهش مشارکت داشته و ما را یاری داده‌اند، تشکر می‌شود.تعارض منافع: هیچ تعارض منافعی در این پژوهش وجود ندارد.

virtuous organization diagnosis model: diagnosis dimensions & components of religious holy places of iran

introduction and objectives: in the competitive world of the 21st century, organizations, with a tendency towards moral and human virtues, are trying to fill the spiritual, ethical, and emotional gaps of their employees by emphasizing virtues. this emphasis on new organizational studies was accompanied by the emergence of a new concept called the virtuous organization. among the types of virtuous organizations, religious holy places have always been among the most important bases for drawing the future for humanity and, as the center of gravity and focus of global developments and cultural engineering, they reveal their capabilities. just as people’s attitudes, beliefs, norms, and opinions towards religious holy places lead to respect and consider them purer than other places, following management principles is required so that the management path is in line with reality and away from an abstract and fantasy space. in such circumstances, on the one hand, the emphasis of scientific models cited in change management and diagnosis, as the first step and one of the key stages of change, and on the other hand, the review of research conducted with a focus on organizational virtue, confirms that in the islamic republic of iran, religious holy places, despite having specific missions in various cultural, social, economic, and political fields and a significant impact on the formation of the nature of islamic society, have so far received less attention in scientific research related to change management and diagnosis. therefore, despite various and well-known models in change management, the main problem of the research was the lack of a comprehensive, obstacle-free, and practical model for religious holy places through which one can identify and analyze their problems and problems with complete knowledge of such organizations and change their inefficient aspects. therefore, the present study, to provide an applicable diagnosis model for organizations responsible for religious holy places in iran, examined their dimensions and components. accordingly, the holy shrine of qods razavi in ​​mashhad, the holy shrine of fatemeh masoumeh (peace be upon her) in qom, the holy shrine of abdulazim hassani (peace be upon him) in the city of rey, and the holy shrine of ahmad ibn musa (known as shahcheragh) in shiraz will be virtuous organizations that will benefit from the results of this research.method: the present qualitative research was designed with an applied approach to religious holy places in the islamic republic of iran. based on the saunders onion research model, this research is placed in the interpretive paradigm layer. its orientation is of the type of fundamental research and has an inductive process. in terms of research method, the research process was carried out by following the stages of meta-synthesis according to the sandelowski and barroso method (2007) and combining it with thematic analysis according to the brown and clark method. the ultimate goal of the research is to understand the diagnosis model of virtuous organizations, in which the dimensions and components that constitute a religious holy place were introduced. the theoretical foundations and required data were collected through desk study of documents and semi-structured interviews with selected experts using non-probability judgmental and snowball sampling until theoretical saturation was reached. in this study, the interview protocol was designed based on the dialectical method: that is, constructing an opinion or thesis, confronting a counter-opinion or antithesis, and finally constructing a synthesis. accordingly, first, the initial theme format was extracted from the theoretical data of the study (thesis) and then made available to the interviewees. next, the review of the experts’ ideas and opinions (antitheses) was summarized in the form of conceptual codes, and finally, the virtuous organization diagnosis model for iranian religious holy places (synthesis) was designed.results: the presented virtuous organization diagnosis model is an applicable model for separating dimensions and components of religious holy places, which results in a general understanding of such organizations. it paves the way for their change and troubleshooting. based on the findings, the introduced model consists of 4 dimensions and 20 main components. the main dimensions of this model are “pillars”, “functions”, “capitals” and “management”. in this model, the pillars dimension consists of the components of “pilgrim”, “pilgrimage”, “shrine” and “hazrat”. “sacred functions”, “cultural functions”, “social functions”, “economic functions” and “religious-political functions” are the components of the functions dimension. “symbolic capitals”, “core values”, “organizational competencies”, “social capitals” and “cultural capitals” are in the capitals dimension. finally, “planning”, “resource mobilization”, “organization”, “guidance and leadership” and “supervision and protection” are introduced as the components of the management dimension.discussion and conclusion: this paper is the first research effort to present a specific diagnosis model for religious holy places of iran, which addition to strengthening the scientific and research foundations of this field, can to some extent prevent the development of concepts and patterns imposed and prescribed to these organizations. the achievements of this research consider the main advantage of the diagnosis model in a deeper understanding and better visualization of the components of holy places and the identification of their risks and vulnerabilities. it explains operational applications in issues related to change management and diagnosis. this research considers the understanding of the organizations in charge of religious holy places possible through understanding the dimensions and components of their recognition and considers the suitability of change management, transformation, and development to be dependent on creating changes in the factors affecting the recognition components. it also concludes that the life of a virtue-based organization becomes problematic when one or more of the dimensions and components of the diagnosis are not properly explained in the organization, malfunction or deviate from its original path, or are compromised for any other reason. neglect or lack of attention by any of the elements of the organization to any of these dimensions and components causes complications for the entire organization. each of the dimensions and components of the diagnosis model has revealed unknown aspects of virtuous organizations. in this study, change management and diagnosis of studied virtuous organizations is a specialized activity derived from knowledge, experience, and commitment to such organizations, and it is suggested to the managers of the organizations under study that, given their mission in various social fields, they entrust this matter to those who have the necessary and sufficient technical, human, and cognitive qualifications for this task.acknowledgments: while appreciating the worthy participation of the group of experts selected from university professors and respected servants of the studied organizations, we would like to thank all those who participated in the research and helped us.conflict of interest: there is no conflict of interest in this research.