طراحی مدل عدم تمرکز (سیاسی-اقتصادی) در استان‌های ایران درراستای حکمرانی مطلوب با رویکرد آمیخته

مقدمه و اهداف: امروزه پارادایم حکمرانی مطلوب در مقیاس وسیعی از سطح محلی تا بین‌المللی به‌کار برده می‌شود. به‌گمان بسیاری از خبرگان و صاحب‌نظران این قلمرو تحقیقاتی، مهم‌ترین و موثرترین نظریه در راه رسیدن به حکمرانی مطلوب «تمرکزدایی قدرت (سیاسی - اقتصادی)» می‌باشد (چیگو، 2021). تمرکززدایی به‌عنوان یکی از شاخص‌های کاهش فاصله قدرت موردتوجه قرار گرفته است. تمرکززدایی به‌معنای تفویض قدرت (در مسائل سیاسی و اقتصادی) به کاهش فاصله قدرت بین سطوح مختلف و فاصله قدرت بین دولت و مردم منجر می‌شود (رودریگز، 2018). مسئله اصلی این پژوهش آن است که در حال حاضر عزم راسخی در نظام سیاسی و خط‌مشی‌گذاری کشور برای تحقق الگوی تمرکززدایی و تفویض اختیار به قدرت‌های محلی (مانند استانداری‌ها و غیره) مشاهده نمی‌شود. از سوی‌دیگر، مشخص شده است که صرف افزایش تمرکززدایی، رفاه را افزایش نمی‌دهد؛ بلکه ابتدا باید زیربنای لازم برای واگذاری امور به استان‌ها ارزیابی شود و سپس انتظار محقق‌شدن و بهبود رفاه اجتماعی در استان‌ها را داشت (خانزادی و همکاران، 1400). از دیدگاه نظری نیز تاکنون تلاش زیادی برای ارائه الگوی تمرکززدایی سیاسی- اقتصادی انجام نشده است که این امر بیان‌کننده یک شکاف تحقیقاتی عمده در ادبیات حکمرانی است. با تمام اوصاف یادشده، این سوال که چگونه عدم‌تمرکز به تحقق حکمرانی مطلوب کمک می‌نماید، به‌دلیل اختلاف‌نظرها و کمبودهایی که در حوزه ادبیات نظری و پیشینه پژوهش پابرجاست، بدون پاسخ محکم و قطعی به قوت خود باقی است؛ ازاین‌رو، سوال اصلی این پژوهش این است: «مدل عدم‌تمرکز (سیاسی- اقتصادی) در استان‌های ایران درراستای حکمرانی مطلوب چگونه است؟» روشاین پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با رویکرد آمیخته (کیفی-کمّی) انجام شده است. جامعۀ آماری در بخش کیفی شامل خبرگان دانشگاهی است که دارای سابقه آموزش در حوزه مدیریتی دولتی و مقالات علمی معتبر دراین‌زمینه هستند.  برای تعیین نمونه‌های این پژوهش و تعیین این گروه از خبرگان از روش نمونه‌گیری غیراحتمالی و هدفمنداستفاده شده است. ملاک تعیین حجم نمونه در این پژوهش، رسیدن به اشباع نظری است که بعد از چهارده مصاحبه اشباع نظری حاصل شده است.برای نمونه‌گیری از تکنیک گلوله برفی استفاده شده است. جامعه آماری مرحله کمّی، مدیران ارشد و میانی استانداری و سازمان برنامه‌وبودجه و مدیران ادارات کل در استان‌های تهران، اصفهان، کردستان، خوزستان بودند (n=183). باتوجه‌به اینکه تعداد جامعه موردمطالعه محدود می‌‎باشد، کل جامعه موردمطالعه به‌طورکامل و غیرتصادفی به‌عنوان نمونه موردبررسی استفاده شده است. ابزار اصلی گردآوری داده‌ها در بخش کیفی، مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته است. جهت تعیین روایی و پایایی مصاحبه‌ها از دو روش بازآزمون و توافق دوکدگذار استفاده شده است.در بخش کمّی، برای آزمون این فرضیات تحقیق، از ابزار پرسش‌نامه محقق‌ساخته شامل 147 گویه برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است. گویه‌های پرسش‌نامه دقیقاً بر مبنای شاخص‌های شناسایی شده در فاز کیفی تحقیق تدوین شده است. در این پژوهش از روش تئوری داده‌بنیاد برای تحلیل داده‌های کیفی استفاده شده است. تحلیل داده‌ها در بخش کیفی با استفاده از نرم‌افزار maxqda نسخه 2020 انجام شده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات تحقیق از آمار استنباطی و تکنیک حداقل مربعات جزئی (pls) نسخه 2024 استفاده شده است.  نتایجبر اساس نتایج حاصل از سه مرحله کدگذاری در بخش کیقی پژوهش، داده‌های به‌دست‌آمده در 9 مقوله اصلی طبقه‌بندی می‌شوند. با نظر استادان و کارشناسان امر، از تمامی شاخص‌های به‌دست‌آمده از تحلیل کیفی 14 مصاحبه‌، شامل 9 مقوله و تعداد 30 شاخص جهت تدوین مدل عدم‌تمرکز (سیاسی- اقتصادی) درراستای حکمرانی مطلوب به‌کار گرفته شده است. شکل 1: مدل پارادایمی تحقیقجهت اعتبارسنجی مدل بدست آمده از رویکرد پیمایشی استفاده شد. برای بررسی روایی پرسش‌نامه‌ها دو شاخصcvi  و cvr  سنجیده شده است. نتایج بررسی شاخص روایی محتوای سوالات نشان می‌دهد cvi  همه سوالات بالاتر از 0.8 هستند که نتایج روایی محتوای تک‌تک سوالات است. همچنین، باتوجه‌به‌اینکه مقدار cvr تک‌تک سوالات بزرگ‌تر از 0٫56 شده است، نسبت روایی محتوای این پرسش‌نامه تایید شده است.مقدار پایایی آلفای کرونباخ و پایایی مرکب برای تمام متغیرهای حاضر در مدل پژوهش بیش از 0.7 می‌باشد. بنابراین، پرسشنامه تحقیق از پایایی لازم برخوردار است. براساس نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد که شروط روایی همگرا نیز برقرار است. ازاین‌رو، روایی همگرا نیز تایید شده است. نتایج آزمون فورنل-لاکر نیز روایی ابزار را تایید می‌نماید. آزمون ضریب تعیین (r2) و شاخص gof (برابر با 0.698) نیز برازش مناسب مدل پژوهش را تایید می‌کند. در مجموع نتایج بخش کمی از منظر ضریب مسیر و مقدار معناداری نشان داد که مدل پیشنهادی در این تحقیق از اعتیار مناسبی برخوردار است. بحث و نتیجه‌گیریتمرکززدایی و تشکیل حکومت محلی فرآیندی پیچیده و طولانی است که جهت افزایش مشارکت تمامی افراد یک جامعه در فرایند توسعه براساس ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و منابع محل عمل می‌کند. در تمرکززدایی، دولت مرکزی اختیار تصمیم‌گیری را به نهادهای محلی واگذار می‌کند که متصدیان آنها توسط مردم همان محل انتخاب‌ شده‌اند؛ اما عملکرد آنها تحت کنترل و نظارت حکومت مرکزی است. به‌عبارتی‌بهتر، تمرکززدایی به اختیارعمل نسبی دولت‌های محلی درزمینه تعیین اهداف، تدارک منابع و اداره و اجرای سیاست‌های عمومی اشاره دارد. تمرکززدایی موجب تسهیل و تسریع در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود. رقابت بین دولت‌های محلی را افزایش می‌دهد. توسعه منطقه‌ای به همراه می‌آورد و با نزدیک کردن دولت به مردم موجب افزایش شفافیت و پاسخگویی می‌شود. در موادی از قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه کشور نیز به بحث تمرکززدایی اشاره شده است. در کشورهای درحال‌توسعه چند دسته وظیفه اصلی شامل «پی‌ریزی حکومت قانون و تضمین اجرای مقررات»، «ایجاد ثبات اقتصادی کلان»، «ایجاد و ارتقا زیرساخت‌ها»، «ارائه خدمات رفاهی»، «حفاظت از محیط‌زیست» و «تقویت توان تولیدی اقتصاد ملی» را به‌طورخلاصه می‌توان مهم‌ترین فعالیت‌های بخش عمومی عنوان کرد. این پژوهش از نخستین مطالعاتی است که مدلی جامع در رابطه با تمرکززدایی در راستای حکمرانی مطلوب ارائه می‌دهد. مولفه‎های شناسایی شده در مدل این پژوهش می‎تواند رهنمودهایی مدیریتی برای سیاست گذاران جهت تسهیل فرایند تمرکززدایی و به تبع آن تقویت حکمرانی خوب داشته باشد. همچنین مدل پیشنهادی با تفکیک عوامل مختلف نگرش جدیدی در اختیار پژوهشگران قرار می‎دهد تا بتوانند حوزه‎های مهم تمرکززدایی را از منظر حکمرانی خوب شناسایی کنند.

designing a model of decentralization (political-economic) in the provinces of iran in the direction of optimal governance with a mixed approach

introduction and objectivestoday, the optimal governance paradigm is used on a wide scale from local to international level. according to many experts and experts in this field of research, the most important and effective theory on the way to achieving the desired governance is decentralization of (political-economic) power (chigbu, 2021). decentralization has been considered as one of the indicators of reducing power distance. decentralization, means the delegation of power (in political and economic matters), leads to a reduction in the power gap between different levels and the power gap between the government and the people (rodríguez, 2018). the main problem of this research is that currently there is no firm determination in the country’s political and policy-making system to realize the model of decentralization and delegation of authority to local authorities (such as governorates, etc.). on the other hand, it has been found that simply increasing decentralization does not increase welfare; rather, the necessary infrastructure for handing over affairs to the provinces should be evaluated first, and then the realization and improvement of social welfare in the provinces (khanzadi et al., 1400). from a theoretical point of view, not much effort has been made to provide a political-economic decentralization model, which indicates a major research gap in governance literature. with all the aforementioned, the question of how decentralization helps to realize the desired governance, due to the disagreements and deficiencies that exist in the field of theoretical literature and research background, remains without a firm and definitive answer; therefore, the main question of this research is: what is the model of decentralization (political-economic) in iran’s provinces in the direction of good governance?methodthis research is practical in terms of purpose, which was done with a mixed (qualitative-quantitative) approach. the statistical community in the qualitative section includes university experts who have a history of education in the field of public administration and valid scientific articles in this field. to determine the samples of this research and to determine this group of experts, a non-probability and purposeful sampling (judgmental sampling) method was used. the criterion for determining the sample size in this research is to reach theoretical saturation, which was achieved after fourteen interviews.the snowball technique was used for sampling. the statistical population of the quantitative stage was the senior and middle managers of the governorate and the program and budget organization and managers of general offices in the provinces of tehran, isfahan, kurdistan, and khuzestan (n=183). considering that the number of the studied community is limited, the entire studied community has been used completely and non-randomly as the investigated sample. the main tool of data collection in the qualitative part is the semi-structured in-depth interview. to determine the validity and reliability of the interviews, two methods of retesting and double coder agreement were used.in the quantitative part, to test these research hypotheses, a researcher-made questionnaire including 147 items was used to collect information. the items of the questionnaire were compiled exactly based on the indicators identified in the qualitative phase of the research. in this research, the database theory method has been used to analyze qualitative data. data analysis in the qualitative section has been done using maxqda software version 2020. inferential statistics and partial least squares (pls) version 2024 were used to analyze the data and test the research hypotheses.resultsbased on the results of three stages of coding in the second part of the research, the obtained data are classified into 9 main categories. according to professors and experts, out of all the indicators obtained from the qualitative analysis of 14 interviews, including 9 categories and 30 indicators, have been used to formulate the model of decentralization (political-economic) in the direction of good governance.figure 1- research paradigm modela survey approach was used to validate the obtained model. to check the validity of the questionnaires, two indices content validity index (cvi) and content validity ratio (cvr) have been measured. the results of the content validity index of the questions show that the cvi of all the questions is higher than 0.8, which is the result of the validity of the content of each question. also, considering that the cvr value of each question is greater than 0.56, the content validity ratio of this questionnaire has been confirmed.the value of cronbach’s alpha reliability and composite reliability for all variables in the research model is more than 0.7. therefore, the research questionnaire has the necessary reliability. based on the obtained results, it was found that the conditions of convergent validity are also established. therefore, convergent validity is also confirmed. the results of the fornell-larcker test also confirm the validity of the tool. the coefficient of determination test (r2) and the gof index (equal to 0.698) also confirm the appropriate fit of the research model. in total, the results of the quantitative part showed that the proposed model in this research has good validity from the point of view of path coefficient and significant value. discussion and conclusiondecentralization and formation of local government is a complex and long process that works to increase the participation of all people of a society in the development process based on local capacities, abilities, and resources. in decentralization, the central government hands over decision-making authority to local institutions whose officials are elected by the people of the same place; but their performance is under the control and supervision of the central government. in better words, decentralization refers to the relative authority of local governments in terms of setting goals, providing resources, and managing and implementing public policies. decentralization facilitates and accelerates decision-making. it increases competition between local governments. it brings regional development and increases transparency and accountability by bringing the government closer to the people. decentralization is also mentioned in articles of the law of the fifth five-year development plan of the country. in developing countries, there are several categories of main tasks, including establishing the rule of law and ensuring the implementation of regulations, creating macroeconomic stability, and creating and upgrading infrastructure , providing welfare services , protecting the environment and strengthening the productive capacity of the national economy can be summarized as the most important activities of the public sector. this research is one of the first studies that provide a comprehensive model related to decentralization in the direction of good governance. the components identified in the model of this research can have management guidelines for policymakers to facilitate the decentralization process and consequently strengthen good governance. also, the proposed model provides researchers with a new perspective by separating different factors so that they can identify the important areas of decentralization from the perspective of good governance.