نقد و بررسی مبانی و اصول بوروکراسی با تاکید بر چارچوب عقلانیت اسلامی و دلالت‌های آن در نظام حکمرانی

بوروکراسی در نسبتی وثیق با دولت در معنای مدرن آن قرار دارد. غالب بوروکراسی‎های مدرن تا حدی در نتیجه فرایند دولت‎سازی شکل گرفتند. نظریه بوروکراسی توسط ماکس وبر با مبانی مدرنیسم و اصولی همچون تقسیم کار، حاکم بودن ضوابط بر روابط، جلوگیری از اعمال سلیقه‌های شخصی، انتصاب براساس شایستگی و... مطرح شد. اما واقعیت آن است که بوروکراسی با توجه به ابتنای آن بر عقلانیت مدرنیستی محدودیت‎هایی به همراه دارد. ازاین‌رو، این پژوهش با بهره‎گیری از روش تحلیلی فلسفی در پی بررسی و نقد اصول و مبانی این نظریه براساس چارچوب عقلانیت اسلامی است. عقلانیت اسلامی با نگاهی جامع به ساحت‌های وجودی انسان (اندیشه‎ها، انگیزه‎ها و رفتارها) و متناظر با آن ساحت‎های جامعه، زمینه‎ها، چگونگی و پیامدهای ظهور و بروز عقل به‌عنوان ودیعه الهی در وجود انسان را نشان می‎دهد. جمع‎بندی این پژوهش آن است که بوروکراسی مقتضای طبیعت بشری است و تا هنگامی که طبیعت بشر فارغ از آموزه‎های وحیانی وجود دارد سلطه‌اش ضروری است. بنابراین، مواجهه با بوروکراسی مقابله سلبی یا کنار نهادن بوروکراسی نیست؛ بلکه فرارفت از آن به‌واسطه‌ بلوغ و تعالی عقلانیت انسان و جامعه است. این مهم در کوتاه‌مدت با بهره‎گیری از سازوکار کارآفرینی حل مسئله و در بلندمدت با شناسایی و به‌کارگماری شایسته‎ترین انسان‎ها (به‌لحاظ تخصص، تقوا و بهره‎های هوشی) انجام می‎گیرد.

criticizing the foundations and principles of bureaucracy with an emphasis on the framework of islamic rationality and its implications in the governance system

bureaucracy is closely related to government in its modern sense. most of the modern bureaucracies were partially formed as a result of the state-building process. the theory of bureaucracy was proposed by max weber with the foundations of modernism and principles such as division of labor, governing rules on relationships, preventing the application of personal tastes, appointment based on merit, etc. but the fact is that bureaucracy has limitations due to its reliance on modernist rationality. therefore, using the philosophical analytical method, this research investigates and criticizes the principles and foundations of this theory based on the framework of islamic rationality. islamic rationality, with a comprehensive look at human existential areas (thoughts, motivations and behaviors) and the corresponding areas of society, shows the contexts, methods and consequences of the emergence and emergence of reason as a divine deposit in human existence. to give the conclusion of this research is that bureaucracy is necessary for human nature and as long as human nature exists independent of revelation teachings, its domination is necessary. therefore, facing the bureaucracy is not a negative confrontation or setting aside the bureaucracy; rather, it is achieved through the maturity and excellence of human and society’s rationality. this is done in the short term by using the entrepreneurial mechanism of problem solving and in the long term by identifying and employing the most qualified people (in terms of expertise, piety and intelligence).