بررسی آشنایی‌زدایی در ساخت و کاربرد واژگان در اشعار خاقانی

یکی از مباحث مطرح در فرمالیسم، آشنایی‌زدایی است. در این روش، شاعر با تکیه بر اصل غرابت و تازگی زبان، شگردها و فنونی را به‌کار می‌برد که در نهایت موجب بیگانه ‌شدن متن در چشم مخاطبان می‌گردد. هنجارگریزی از روش‌های اصلی و موثر این شیوه است. لیچ انواع آشنایی‌زدایی را به هشت دستۀ آوایی، معنایی، نحوی، واژگانی، سبکی، گویشی، نوشتاری و باستانی تقسیم کرده است. در شعر فارسی، خاقانی شروانی از شاعران هنجارگریزی است که با تکیه بر ذوق سرشار و خلاقیت هنری در اشعار خود ویژگی‌هایی را به‌کار برده که سبک شعر‌ی‌اش را از دیگر شاعران متمایز ساخته است. بخش زیادی از آشنایی‌زدایی‌های موجود در اشعار او مربوط به ساخت و کاربرد واژگان است. این مقاله با هدف بررسی ساخت واژگان و کاربرد انواع آشنایی‌زدایی در واژگان شعر خاقانی تدوین شده است. با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با محوریت قراردادن دیوان اشعار او به بررسی این پژوهش پرداخته‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که بخش عظیمی از برجستگی‌ها و دشواری‌های شعر خاقانی، ناشی از کاربرد انواع آشنایی‌زدایی‌ در حیطۀ واژگان است. خاقانی پیوسته با آفرینش واژگان و ترکیبات جدید و نیز با استفاده از کلمات نامانوس زبان ترکی و دیگر زبان‌ها، واژگان مربوط به ادیان و علوم مختلف، تعابیر عامیانه و نیز استفاده از اشکال غیر رایج واژگان توانسته است، تازه‌ترین تصاویر شعری را ارائه دهد و بر تازگی زبان خود بیفزاید.

defamiliarization in the construction and use of vocabulary in khaghani’s poetry

one of the prominent concepts in formalism is “defamiliarization”. in this method, the poet, relying on the principle of strangeness and freshness of language, employs techniques that ultimately alienate the text from the audience. deviation from norms is one of the main and effective methods of this approach. leech categorizes defamiliarization into eight types: phonetic, semantic, syntactic, lexical, stylistic, dialectal, orthographic, and archaic. in persian poetry, khaghani shervani is a norm breaking poet who, relying on his abundant wit and artistic creativity, has used features in his poems that distinguish his poetic style from other poets. a large part of the defamiliarization in his poems is related to the structure and use of vocabulary. this article is written to investigate the structure of vocabulary and the use of different types of defamiliarization in khaghani’s poetry. we have used the descriptive analytical method and focused on his collection of poems. we have concluded that a large part of the prominence and complexity of khaghani’s poetry is due to the use of various types of defamiliarization in the field of vocabulary. khaghani has constantly been able to present the freshest poetic images and add to the freshness of his language by creating new words and phrases, using unfamiliar words from the turkish language and other languages, words related to different religions and sciences, colloquial expressions, and using non standard forms of words.