تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن

تحقیق حاضر با هدف شناسایی ویژگی‌های زبانی و نیز خلاقیت‌های بیانی روزبهان بقلی شیرازی، به تحلیل «شرح شطحیات» با تکیه بر «الگوی ارتباطی» رومن یاکوبسن (1982 1896) پرداخته است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که روزبهان در فرایند ارتباط میان خود و انواع مخاطبان خویش، از ظرفیت‌های زبان در نقش‌های شش‌گانه آن، شامل: ارجاعی، عاطفی، ترغیبی، همدلی، فرازبانی و ادبی (شعری) بهره گرفته است. در این میان، به دلیل این که هدف نویسنده رمزگشایی از شطحیات عارفان نامدار بوده، «نقش ارجاعی» و گزاره‌های خبری بیشترین فراوانی کاربرد را به خود اختصاص داده است. روزبهان همچنین با بهره‌گیری گسترده از آیات قرآن و احادیث از جهت اشتراک فکری و عقیدتی، با مخاطب همدلی ایجاد کرده است. این ویژگی اگرچه در حوزه مفهومی «نقش همدلی» الگوی یاکوبسن قرار دارد، اما متفاوت از این الگو و در زمره خلاقیت‌های زبانی روزبهان محسوب است. «نقش ترغیبی» شرح شطحیات به شکل خطاب قرار دادن تمام پدیده‌های هستی نمود یافته و «نقش فرازبانی» در شرح شطحیات برای شرح بیش از 200 اصطلاح علمی تصوف به کار رفته است. «نقش ادبی/ شعری» پیام در این اثر بسیار پربسامد است و به دلیل برخورداری روزبهان از تجربیات ناب شخصی و شهودی و تعبیرهای خلاقانه وی، ذهنیت استعاره گرا بر شرح شطحیات حاکم شده است. با این حال، از میان انواع نقش‌ها «نقش عاطفی» به دلیل این که زبان حال گوینده و احساس خاص او درباره گفته‌هایش است، نمود بارزتری یافته، به‌گونه‌ای که بر تمامی گزاره‌ها و حتی گزاره‌های ارجاعی تسلّط دارد.

analysis of rozbahan baghli’s linguistic creativity in sharhe shahtiyat based on jacobsen’s communication model

with the aim of identifying the linguistic features and expressive creativity of rozbahan baghli shirazi, the present research has analyzed the &sharhe shathiyat& based on roman jacobsen’s (1982 1896)&communication pattern&. the results of the analysis show that in the process of communication between himself and his audience, roozbahan has used the capacities of language in its six roles, including: referential, emotional, persuasive, empathetic, meta linguistic and literary (poetic). in the meantime, due to the fact that the author’s goal was to decipher the shenanigans of famous mystics, the &referential role& and news reports have been used the most frequently. roozbahan has also created empathy with the audience by widely using quranic verses and hadiths in terms of intellectual and ideological sharing. although this feature is in the conceptual field of the &role of empathy& of jacobsen’s model, it is different from this model and is considered among rozbahan’s linguistic creativities. the &persuasive role& of sharhe shathiyat is manifested in the form of addressing all the phenomena of existence, and the ¶linguistic role& in sharhe shathiyat is used to describe more than 200 scientific terms of sufism. payam’s &literary/poetic role& is very frequent in this work, and due to roozbahan’s pure personal and intuitive experiences and his creative interpretations, the metaphorical mentality has dominated the sharhe shathiyat. however, among the types of roles, &emotional role& is more prominent because it is the present language of the speaker and his special feeling about what he said, in such a way that it dominates all propositions and even referential propositions.