مقایسۀ کاربردِ افعال در غزل‌‌های عاشقانه و قلندری سنایی

فعل، مهمترین رکن جمله است و شیوۀ کاربرد فعل در یک اثر، دغدغه‌‌های نویسنده برای ایجاد لایه‌‌های معنا و ارتباط تاثیرگذار با مخاطبان و کارکردهای روانی او را نشان می‌‌دهد. آیا می‌‌توان همچون شخصیّت، فعل را به برون‌گرا، درون‌گرا و خنثی تقسیم کرد؟ پاسخ حاصل از یافته‌‌های این مقاله توصیفی تحلیلی، به این پرسش مثبت است و بررسی غزل‌‌های سنایی نشان می‌‌دهد که چون سنایی در غزلیات عاشقانه به عشق‌‌های شهوانی و دست یافتنی دورۀ غزنویان می‌‌پردازد، گرایشی برون‌‌سو‌‌ گرایانه دارد و فعل‌‌هایی کُنشی، حرکتی و برون‌گرا را به‌‌کار می‌‌گیرد. اما، سنایی در غزل‌‌های قلندری که بیان رندانۀ مفاهیم و معانی عرفانی با واژگان تغزلی، عاشقانه و هنجارشکنانه است، معناگرایی و تازگی حال و هوا و عمق تجربه روحی خود و چندلایگی سخن را با کاربست فعل‌‌های درون‌گرا نشان می‌‌دهد. در این بخش، فعل‌‌های درون‌گرا، مفاهیمی چون: کشف و شهود، درون پروری، معرفت قلبی و توجه به احوال درونی و روحانی را نشان می‌‌دهند. تفاوت شیوۀ کاربرد فعل در غزل‌‌‌‌ها نشان می‌‌دهد که میان عمل و زندگی در حالِ تغییر سنایی با اندیشه‌‌های نو شوندۀ او رابطه‌‌ای منطقی برقرار بوده است. بسامد بالای کاربرد فعل امر و خبری (است، بود، بدان و...) در قلندریات، موید جنبۀ تعلیمی سخن است.

Comparison of the Use of Verb in Love and Qalandari Lyrics of Sanayi

Verb is the most important element of a sentence. The way verbs are used in a work shows the author’s concern to create layers of meaning and effective communication with the audience as well as psychological functions. Can a verb be divided into extroverted, introverted, and neutral the same as characters are? The findings of this descriptiveanalytical article give a positive answer. Examining Sanayi’s sonnets, it suggests that because Sanayi, in love sonnets, deals with erotic and earthly loves of the Ghaznavid period, he has an extroverted tendency and uses action, movement and extroverted verbs. However, Sanayi in his Qalandari lyric poems which express the mystical concepts and meanings with lyrical words, romantic and normbreaking, shows meaning, freshness of the mood, the depth of his spiritual experience, and the multilayered nature of speech, by using introverted verbs. In this section, introverted verbs show concepts such as revelation, intuition, inner knowledge, and attention to inner and spiritual conditions. The difference in the way verbs are used in his sonnets shows that there was a logical relationship between Sanayi ’s changing life/action and his renewing ideas. The high frequency of the use of the imperative and indicative verbs (to be, to know...) in Qalandariat, confirms the didactic aspect of literature.