معرفی و بررسی بلاغی و دستوری «الوافی فی تعداد القوافی» اثر محمّد عصّار تبریزی

قافیه در شعر فارسی اهمیّت فراوان و جایگاه قابل توجهی دارد؛ به همین دلیل و برای سهولت کار شاعران، از گذشته‌های دور تا دوران معاصر، کتبی در قالب فرهنگ‌های قافیه تالیف شده است. یکی از معتبرترین و معروف‌ترین این فرهنگ‌‌ها، «الوافی فی تعداد القوافی» اثر محمّد عصّار تبریزی، شاعر قرن هشتم هجری قمری است. دست‌نوشته‌هایی از این اثر در کتابخانه‌های ایران و جهان نگهداری می‌شود که تاکنون معرّفی، بررسی و تصحیح نشده‌اند. مقالۀ پیش رو به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و با استناد از منابع کتابخانه‌ای، به معرفی و تحلیل متن «الوافی فی تعداد القوافی» همراه با جداول و نمودارها می‌پردازد. عصار تبریزی این رساله را در یک دیباچه و چند فصل تنظیم کرده و به مباحث قافیه مثل حروف، حرکات، رویّ و عیوب قافیه و همچنین اوزان و بحور شعر پرداخته است. وی در فصل آخر کتاب نیز، بیش از ده هزار لغت دو تا هفت حرفی را که می‌تواند در قوافی فارسی مورد استفادۀ شعرا باشد، به صورت الفبایی و فرهنگ‌گونه آورده است. نتایج این پژوهش که پس از تصحیح و مقابلۀ دو نسخه از نسخ خطی کتاب به دست آمده است، نشان می‌دهد که معرفی و چاپ این فرهنگ ارزشمند می‌‌تواند کمک شایانی به پژوهش‌‌های علم بلاغت و تدوین تاریخ این علم و قافیه‌‌پژوهی نماید. همچنین با توجّه به این‌که در این کتاب، کلمات قافیه از نظر پسوند و هجاهای پایانی مورد تجزیه و تحلیل دستوری قرار گرفته‌اند، می‌تواند مورد استفادۀ زبان‌شناسان و پژوهشگران دستور زبان فارسی قرار گیرد و به عنوان یک فرهنگ زانسو و پسوند کهن استفاده شود.

Grammatical and Rhetorical Analysis of the Alwāfi fī Te‘dādel Qawāfī by Mohammad ’Assare Tabrizi

Rhyme is of great importance and place in Persian poetry; For this reason, and to facilitate the work of poets, books in the form of rhyming dictionaries have been written from the distant past to the present. One of the most prestigious and famous of these dictionaries is Alwāfi fī Te‘dādel Qawāfī which was written in the eighth century AH by the famous Persian poet, Mohammad Assare Tabrizi. Manuscripts of this work are kept in libraries in Iran and abroad that have not been introduced, reviewed and corrected. The following article is dedicated to introducing and analyzing the text of Alwāfi fī Te‘dādel Qawāfī along with tables and diagrams; It has been done in a descriptiveanalytical manner and with reference to library sources. Assar’s treatise includes an introduction and several chapters;  it dealt with rhyming topics such as letters, vowels, Ravi and defects of rhyme, as well as the meters of poetry. In the last chapter of the book, he has listed more than ten thousand words of two to seven letters in alphabetical and dictionary form. The results of this research, which have been obtained after correcting and comparing two manuscripts of the book, show that reviewing and publication of this valuable dictionary can be of great help to the research of both rhetoric and  rhyme. Also, considering that in this book, rhyming words have been grammatically analyzed in terms of suffixes and final syllables, it can be used by linguists and researchers of Persian grammar; it can also be used as an ancient dictionary of suffixes.