مرصاد العباد؛ کهنه‌گرایی در زبان و شعریّت در آهنگ

کتاب مرصاد ‌العباد، از متون تعلیمی عرفانی بوده و نجم رازی در این اثر، نثری شیوا و رسا دارد. مولّف تلاش کرده است تا اصول تعالیم صوفیّه را به زبانی ساده و آهنگین بیان کند و سبک بیانی خاص خود را دارد؛ در این اثر، ویژگی‌های نثر مُرسل و نثر فنّی به هم آمیخته است و نویسنده، از لحاظ زبانی، متاثّر از زبانِ سبک نثر مُرسل است و زبانی کهنه‎گرا دارد. در کنار این، او از آهنگ و موسیقی که کارکردی شعری poetic function  دارد، بسیار استفاده کرده و از این لحاظ نثر خود را به نثر فنّی نزدیک کرده است. مقالۀ حاضر به بررسی ویژگی‌های زبانی و موسیقیایی مرصاد ‌العباد می‌پردازد و تلاش بر آن است تا کهنه‌گرایی زبانی مرصاد العباد و کیفیّت موسیقیایی آن با تکیه بر تناسبات لفظی، سجع و جناس، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. کاربرد واژگان به شکل قدیمی، استفاده از واژگانی که در دورۀ مولّف کاربرد نداشته، کاربردهای دستوری کهنه همچون: افعال پیشوندی، استعمال جزء پیشین «ب» (باء تاکید) در افعال ساده (مثبت و منفی)، استفاده از یاء شرطی و... کهنه‌گرایی زبانی نویسنده را نشان می‌دهند. کاربرد انواع سجع و جناس نیز توجّه نویسنده به تناسبات لفظی و موسیقیایی را در این اثر می‌نمایاند. کاربرد گستردۀ سجع متوازی، تلاش مولّف برای خلق زبانی آهنگین در این اثر را تصدیق می‌کند. روش پژوهش حاضر، تحلیلیتوصیفی است و نتیجۀ پژوهش نشان از آن دارد که زبان این کتاب، زبانی کهنه‌گراست و سجع و موسیقی و جناس و انواع تناسبات لفظی در این کتاب، پُر کاربرد بوده و از اصلی‌ترین ویژگی‌های ادبی این اثر است.

Mersadol ‘Ebad: Archaism in language and Literariness in Musicality

Mersadol ‘Ebad, is one of the important mystical works in Persian prose. Najm Razi in this mystical work uses an eloquent style of expression and rhythmic language to convey teachings of Sufism. In this work, aspects of simple and complicated prose are mixed . As far as language and linguistic elements are concerned, the Author is influenced by simple prose(Nasre Morsal). Yet, use of rhythmic language and musicality categorizes his work among those with complicated prose . The present article investigates the work’s archaic language and musicality focusing on parallel, pun, and assonance. The use of obsolete words which had been out of fashion in his time, as well as using old grammatical forms shows the author’s interest in linguistic archaism. The author’s abundant use of parallelism in assonance proves his attempt at composing rhythmic prose.  The method of research is analyticdescriptive.