بررسی تطبیقی و بینامتنی «اشتباهِ درست» داستان پیل در تاریکی بر اساس نظریۀ یاکوبسن

عارفان آثار پیشینیان، به خصوص سنایی و غزالی را چون سنّتی ادبی گرامی داشته و بدان‌ها توجه کرده‌‌اند. مولوی نیز در سرودن مثنوی معنوی به آثار سنایی، عطار و غزالی نظر داشته و برخی از حکایت‌‌ تمثیلی آنان را با تغیییراتی در شکل و محتوا بازگویی کرده‌است. حکایت «اشتباه درست» (پیل در تاریکی) را که بیانگر نقصان و ناتوانی انسان‌‌ها در شناخت از خداوند سبحان است، نخست غزالی به عربی، در «احیاءالعلوم» و سپس به فارسی در «کیمیای سعادت» آورده، و سپس سنایی از او و مولوی هم از آنان نقل کرده‌است. این پژوهش توصیفیتحلیلی با تکیه بر نظریۀ ارتباطی رومن یاکوبسن(1896-1982)، حکایت و کارکردهای حکایت «اشتباه درست» را در آثار مذکور، بر اساس دیدگاه فرانسوی ادبیّات تطبیقی، بررسی، و تاثیر و تاثر و تفاوت و شباهت‌‌های آنها را نشان می‌‌دهد. پرسش این است که از شش عنصرِ فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، رمز و تماس در فرآیند ارتباطی داستان «اشتباه درست»، جهت‌‌گیری هر یک از این متون، برجسته‌‌کنندۀ کدامیک از کارکردهای عاطفی، انگیزشی، ادبی، ارجاعی، فرازبانی و کلامی‌‌ زبان بوده‌است؟ آیا شباهت و اختلافی دیده می‌‌شود؟ یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که در آثار غزالی و سنایی جهت‌‌گیری پیام، به سمت موضوع مطرح شده و متن و حکایت، کارکرد ارجاعی دارد اما مولوی، در جهت‌‌گیری پیام به سمت مخاطب برمی‌‌گردد و حکایتش کارکرد کُنشی پیدا می‌‌کند. این‌ موارد با تغییر گیرنده (مخاطب)، پیام و زمینه یا بافت موقعیتی نیز ارتباط دارند.

A comparative and intertextual study of the True False story (Elephant in the Dark) based on Jacobson’s theory

Mystics have cherished and paid attention to the works of their predecessors, especially those of Sanayi and Ghazali, as a literary tradition.Composing Mathnavi M’anavi, Rumi referred to the works of Sanayi, Attar and Ghazali and retold some of their allegorical anecdotes with changes in form and content.  The story of the True False story (Elephant in the Dark), which expresses the deficiency and inability of human beings to know God, is first narrated by alGhazali in Arabic, in Ahya alUloom, and then in Persian in Kimiyaye sa’adat, and is later adapted by Sanayi and Rumi. This descriptiveanalytical study, based on Roman Jacobson’s theory of communication, examines the anecdote and the function of the True False story anecdote in these works, based on the French view of comparative literature. The article then tries to show their differences and similarities. The main question is, oncerning six elements of sender, receiver, message, context, code, and contact in the communication process of the True False story , which of the emotional, motivational, literary, referential, Has it been metalanguage and verbal language foregrounded by the orientation of each of these texts? Are there similarities and differences? Findings show that in AlGhazali and Sanayi’s works, the direction of the message is towards the subject and the text, while the anecdote has a referential function, but Rumi returns to the audience in the direction of the message and his anecdote has an action function. All of this is also related to the recipient, the message, and the context.