تعامل و تقابل شعر حافظ شیرازی با ساختار سیاسی قدرت

در تاریخ ادبیّات ایران، شعر گاهی همانند ‌‌ابزاری انتفاعی در خدمت شوکت‌‌زایی و مشروعیت‌‌زایی حکومت‌‌ها وارد شده و گاهی نیز در تعارض و تقابل با ساختار قدرت، علیۀ آن عمل نموده است. چرایی و نحوۀ تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سیاسی قدرت، موضوع قابل ‌‌درنگی است که چندان مورد توجه قرار نگرفته و شناخت ابعاد و زوایای آن می‌‌تواند افزون بر شناخت بهتر شعر حافظ، علل تعامل و تقابل وی با طیف‌‌های قدرت را تبیین نماید. جستار حاضر با شیوه‌‌ای توصیفی تحلیلی و با تکیه بر دیوان حافظ، تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سیاسی قدرت را مورد سنجش قرار می‌‌دهد. یافته‌‌ها حاکی از آن است که حافظ اگرچه شاعری سیاسی و حکومتی نبوده اما در مواجهه با حکومت، به مبانی و الگوهای کُلی «سیاستنامه‌‌نویسی» ایرانی، نظیر: «فرهّ ایزدی» و «عدالت پادشاه» نظر داشته و تعامل و تقابل خود با آن را در قالب مدح و ذم حاکمان در اشعارش، برحسب این مبانی تنظیم نموده‌است. وی با وقوف بر وجوب و الزام نهاد قدرت و کارکردهای امنیّتی و فرهنگی آن در جامعه، اقدام و مساعی برخی از سلاطین و وزیران زمانه‌‌ در استقرار عدالت، امنیّت و شریعت، از ساختار سیاسی قدرت تجلیل به عمل آورده و تعامل و همراهی خود را با آن نشان داده‌است. همچنین وی همانند اغلب شاعران فارسی به برخی از مظاهر منفی حکومت، نظیر: ظلم، تزویر و ریای حاکمان تاخته، و تقابل خود را با هجمه علیه منصب نظارتی و سیاسی محتسب، که مصداق آن امیر مبارزالدین مظفری است، ابراز نموده‌است.

Interacting with and defying power structure in Hafez’s poetry

Poetry, in the history of Persian literature, has either served to support and legitimize power or to defy it. How and why Hafez, in his poetry, interacted with or defied power structure are the significant issue which can help both clarify his poetry and illuminate the reason why he interacted or defied different sides in power structure. Relying on descriptiveanalytical method, the present article is going to investigate attitudes in Hafez’s poetry to power structure. Hafez’s poetry, it is suggested, though not a fully political one, follows the principles of writing “Siastnameh”. Hence his focus on “farah Izadi” and “the King’s justice” and also his use of eulogy and satire in face of the ruling system. Realizing the inetevitability of the institution of power and its security and cultural functions, he has appreciated the actions and attempts of rulers in providing society with justice, security, and Sharia law.  Also like many other Persian poets, he has repudiated such manifestations of power like hypocrisy, oppression , and duplicity being traditionally represented  in the character of Mohtaseb  and  its historical figure, Amir Mobarez al din Mozaffari.