جلوۀ عارفانۀ آیرونی نمایشی در دفتر اوّل مثنوی معنوی

آیرونی یکی از عوامل نارسایی و پیچیدگی متن است که در زبان فارسی معادل طنز و طعن می‌باشد که با هدف تادیب و تنبیه، در متن توازن و انسجام ایجاد کرده و لازمه هر اثر هنری است. مولوی در مثنوی معنوی که اثری تعلیمی‌‌عرفانی است در قالب حکایت‌های حکمت‌آمیز قصد تعلیم و آگاهی بخشی دارد؛ لذا آیرونی بازتاب گسترده‌ای در این اثر تمثیلی دارد و از این نظر می‌توان مولوی را با شکسپیر در ادبیّات مغرب زمین مقایسه کرد. در این پژوهش مصداق‌های آیرونی نمایشی را در پیوند با عناصر آیرونی‌ساز، از جمله عنصر معصومیّت یا اعتماد بی‌خبرانه، خنده‌آوری، تضاد ظاهر با واقعیّت و عنصر فاصلۀ نمایشی به مسائل عرفانی مانند: جهد، توکل، صبر، قناعت و فقر بررسی شده‌است. عناصر آیرونی‌ساز در مثنوی مسائلی مانند: نادانی، ناآگاهی از سِرّ و حقیقت امور، حقیقت‌نمایی به‌جای حقیقت، کج‌اندیشی، ریا، دنیا‌پرستی، معصومیّت، لاف و گزاف مبتنی بر ادعا، حرص، نقص و ضعف نفس و اخلاق، بخل و... باعث گرفتاری آدمی است. بیان روایی‌‌تمثیلی مولوی در مثنوی، زمینه‌ساز آیرونی نمایشی با طنزی خفیف است که نشانه‌هایی از ساده‌دلی و موذی‌گری دارد و داستان ‌را در مرز جِد و هزل قرار می‌دهد. درون‌مایۀ داستان‌های آیرونیک، به‌ظاهر حاوی مزاح، تخفیف و آسیب‌پذیری شخصیّت داستان است، امّا در فحوای کلام نتایج عرفانی آموزنده‌اش قابل فهم است. آثار غیر طنز مانند مثنوی معنوی مولوی و شاهنامۀ فردوسی به‌دلیل غیرمنتظره بودن حوادث داستانی، اغلب آیرونی نمایشی دارند. توجّه به محتوای متن و بررسی دقیق آن بهترین راه تشخیص آیرونی است.

The mystical ironic manifestation in the first book of Mathnavi Manavi

Irony is one of the factors of the inadequacy and complexity of the text which in the Persian language is equivalent to satire and punishment, create balance and cohesion for the purpose of discipline and remembrance and it is necessary for any work of art. Muwlawi in mathnawi which is a didacticmystical work in the form of wise stories, intend to educate and inform therefore irony has a widespread reflection on this allegoric work and it is possible to compare Muwlawi with Shakespeare in western literature. in this research, we study dramatic instance of irony in relation to ironic making elements including innocence unknowingly trust, laughter, contradiction of appearance with reality and demonstrative distance element to mystical issues such as endeavor, trust, patience, contentment and poverty. The ironic elements in Mathnawi include foolishness, ignorance of the truth and something seemingly truth instead of truth, fanaticism, duplicity, secularism, innocence, boastful and exorbitant based on claim, greed, flaw, and personal weakness on the soul and morality that cause human affliction. Muwlawi's narrativeallegoric expression in mathnawi making plat for dramatic irony with mild humor which has sign of naivety and insidious and puts the story on the border of humor and seriousness. The motif of ironic stories, apparently includes humor humiliating and vulnerability of story character, but in the spirit of the word, its mystical outcomes are understandable. Nonhumorous works such as Rumi's spiritual Mathnavi and Ferdowsi's Shahnameh have dramatic irony because of the unexpected nature of story events. Considering the content of the text and its accurate studying is the best way to detect irony.