تحلیلِ تطبیقیِ مشبّه و مشبّه‌‌به‌‌های سعدی شیرازی و شفیعی‌‌کدکنی

در این مقاله تشبیهات 50 غزل عاشقانۀ سعدی شیرازی و دفتر «غزل برای گُل آفتابگردان» شفیعی‌‌کدکنی، از منظر «مشبّه و مشبّه‌‌به»، «تکرار در تشبیهات» و «شیوه‌‌های نو کردن آن» مورد تطبیق و بررسی قرار گرفت. مقایسه تطبیقی تشبیهات این دو نماینده دیروز و امروز، آشکار کنندۀ برخورد دو نگاه و دو تجربه در عرصه تشبیهات است. ازاین رو در این مقاله با دسته‌‌بندی کردن عناصر، تطبیق و تحلیلِ تشبیهات و ارائه نمودارهایی، میزان ابتکار و تقلید گویندگان مشخص شد. از رهرو این تطبیق و بررسی دریافتیم که مشبّه در دفتر شفیعی‌‌کدکنی و مشبّه‌‌به در غزل‌‌های منتخب سعدی از تنوع و تعدّد بیشتری برخوردار است. تعدّدِ مشبّه، یعنی تعدّد فکر و اندیشه و گستردگی موضوع را منجر می‌‌شود؛ حال آن‌‌که تعدّد مشبّه‌‌به، یعنی تنوّع مضمون، اغراق و مبالغه. همچنین در این پژوهش دریافتیم که سعدی از تشبیهات: تفضیل، مضمر، مقیّد ‌‌کردن و واژگان مترادف، برای رفع تکرار مشبّه‌‌های خود استفاده کرده است؛ در مقابل شفیعی‌‌کدکنی مقیّد کردن مشبّه و همراه شدن تشبیه با دیگر صنایع زیبایی‌‌ساز را برای رهایی از تکرار برگزیده است و از آنجا که خیال او تشبیهات جدیدی را ابداع نموده‌‌، کمتر از شگردهای گریز از تکرار تشبیه قدما چون: تشبیه معکوس، تفضیل و... بهره برده است. همچنین شفیعی‌‌کدکنی برای رهایی از تکرار در مشبّه‌‌به، از لطیف کردن تشبیه سود جسته که کاری نو و بدیع محسوب می‌‌شود و شیخ اجل بدان توجهی نداشته است.