تدوین و اعتباریابی برنامه توانبخشی عصب‌روانشناختی و اثربخشی آن بر زمان واکنش، بازشناسی اشکال و حافظه دیداری- فضایی نوجوانان پسر اتیستیک با عملکرد بالا

مقدمه: علائم بالینی اختلال طیف اتیسم متنوع و شامل مشکلات عصب- تحولی و ناتوانی هوشی است و نقص در عملکردهای شناختی و حافظه یکی از اساسی‌ترین حوزه‌های چالش برانگیز‌ این افراد است.هدف: پژوهش حاضر با هدف تدوین و اعتباریابی برنامه توانبخشی عصب‌روانشناختی و اثربخشی آن بر زمان واکنش، بازشناسی اشکال و حافظه دیداری- فضایی نوجوانان پسر اتیستیک با عملکرد بالا انجام شد.روش: پژوهش به صورت نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه و جلسه پیگیری یک ماهه بود. جامعه آماری دانش‌آموزان پسر مبتلا به اتیسم مدارس استثنایی شهر تهران در سال تحصیلی 1402-1401 بود، از این جامعه تعداد 30 نفر با نمونه‌گیری در دسترس به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه جایدهی شدند. گروه آزمایش 10 جلسه یک ساعته به مدت یک ماه و نیم مداخله دریافت نمودند و در سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری از نرم‌افزارهای شناختی سینا استفاده شد. جهت مقایسه نمرات تغییر بین دو گروه از آزمون t مستقل و جهت بررسی پایداری اثربخشی مداخله، تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری استفاده گردید.یافته‌ها: نتایج نشان داد مقادیر متغیرهای زمان واکنش ساده (t(28)=3/16, p=0/004, d=0/83) و زمان واکنش انتخابی (t(28)=8/11, p<0/001, d=0/76) در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مراحل پس‌آزمون و پیگیری به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است؛ در حالی‌که مقادیر متغیرهای بازشناسی اشکال (t(28)=10/67, p<0/001, d=0/893) و حافظه دیداری- فضایی (t(28)=10/90, p<0/001, d=0/884) در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مراحل پس‌آزمون و پیگیری به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.نتیجه‌گیری: تمرینات شناختی رایانه محور در بهبود عملکرد شناختی و حافظه افراد اتیستیک موثر است و اگر این تمرینات با مداخلات حسی و حرکتی همراه باشد نتایج بهتر و پایدارتری خواهد داشت.

development and validation of a neurocognitive rehabilitation program and evaluation of its efficacy on reaction time, recognition of shape, and visual-spatial memory in high-functioning male adolescents with autism

introduction: clinical symptoms of autism spectrum disorder are diverse and include neurodevelopmental and cognitive impairments, as well as memory deficits, which are one of the most challenging areas for these individuals.aim: the present study aimed to develop and validate a neurocognitive rehabilitation program and evaluate its efficacy on reaction time, recognition of shape, and visual-spatial memory in high-functioning male teenagers with autism.method: the study was conducted as a quasi-experimental design with pre-test and post-test measures and a one-month follow-up session. the population included male teenagers with autism attending special schools in tehran during the academic year 2022-2023. a total of 30 participants were selected from this population using convenient random sampling and assigned to experimental and control groups. the participants received ten one-hour sessions of intervention over a period of 1.5 months, and sina cognitive software was used in three stages: pre-test, post-test, and follow-up. independent t-test was used to compare the change scores between the two groups, and repeated measures analysis of variance was used to examine the stability of the intervention’s effectiveness.results: the results showed a significant reduction in reaction time for simple reaction (t(28)=3.16, d=0.83, p=0.004) and selective reaction (t(28)=8.11, d=0.76, p<0.001) in the experimental group compared to the control group in the post-test and follow-up stages. moreover, the experimental group showed a significant improvement in pattern recognition (t(28)=10.67, d=0.893, p<0.001) and visual-spatial memory (t(28)=10.90, d=0.884, p<0.001) compared to the control group in the post-test and follow-up stages.conclusion: computer-based cognitive exercises are effective in improving cognitive performance and memory in individuals with autism. if these exercises are combined with sensory and motor interventions, better and more sustainable results can be achieved.