چندمعنایی فعل‌های «xesen» «انداختن» و «kæften» «افتادن» در کردی ایلامی از منظر معناشناسی شناختی

پدیدۀ چندمعنایی به ظرفیت واژه ها در برخورداری از معانی مختلف مربوط می شود. هدف از پژوهش حاضر، بررسی چندمعنایی فعل «xesen» «انداختن»  و همچنین جفت لازم  «kæften» «افتادن» با بهره گیری از رویکرد معناشناسی شناختی است. رویکرد شناختی، زبان را به عنوان پدیده ای ذهنی معرفی می کند. جهت تحلیل چندمعنایی فعل «xesen» از نظریه های مقوله بندی، طرحواره های تصویری و استعاره در رویکرد شناختی بهره گرفته شده‌ است. داده های پژوهش از طریق مشاهده، مصاحبه و ثبت و ضبط گفتار روزمرۀ سخنگویان کردی ایلامی گردآوری شد. یافته ها نشان داد که فعل«xesen» علاوه بر قالب مرکزی «انداختن، فرونهادن»، قالب های معنایی «تقلیل دادن»، «تحقیر کردن»، «جابه جا کردن»، «قرار دادن» و «پرتاب کردن» را نیز داراست. یافته ها همچنین نشان داد که فعل «kæften»، جفت لازم تمام معانی فعل «xesen» نیست. سخنگویان بر اساس نگرشی که نسبت به پدیده ها دارند و همچنین با بهره گیری از تجربه های عینی خود، مفاهیم انتزاعی مربوط به این افعال را در قالب سه طرحوارۀ حجمی، حرکتی و قدرتی، مفهوم‌سازی می کنند. با توجه به ماهیت معنایی فعل های  «xesen»  و «kæften» طرحواره‌های حرکتی، بسامد وقوع بالاتری دارد. چندمعنایی این دو فعل در کردی ایلامی پدیده ای نظام مند و قابل توضیح با بهره‌گیری از طرحواره های شناختی است.

Polysemy of the Verbs “xesen” “to drop” and “kæften” “to fall” in Ilami Kurdish: a Cognitive Semantics Approach

This study aims to investigate the polysemy of the Ilami Kurdish verbs “xesen” “to drop” and “kæften” “to fall” in light of cognitive semantics theory. Categorization, image, schema, and metaphor are used to analyze the polysemy of the verbs “xesen” and “kæften”. The data is collected from native speakers of Ilami Kurish through observation and interview. The findings show that the different meanings of the verb “xesen” and “kæften” have special semantic frames including “to fall”, “to decrease”, “to humiliate”, “to replace”, “to put” and “to throw”. The findings also depict the verb “kæften” is not used as the intransitive form of all meanings of the verb “xesen”. Based on Speakers’ attitude and by using their objective experiences, abstract concepts are conceptualized in containment schemas, path schemas, and force schemas. Path schemas have the highest frequency of occurrence according to the nature of the verbs “xesen” and “kæften”. Totally the findings confirm the systematization of the polysemy of the verb “xesen” and “kæften” in Ilami Kurdish in light of cognitive theory.