آیا اشتقاق در فارسی متعارف است؟

نوشتار پیش رو بر آن است تا بر اساس معیارهای پنج‌گانه‌ کوربت (2010)، متعارف‌بودگی فرایند اشتقاق و وندهای اشتقاقی در فارسی را از منظری رده‌شناختی واکاوی کند. بدین منظور تعداد (195) وند اشتقاقی به‌ مثابه‌ داده‌ها‌ی پژوهش در نظر گرفته و معیارهای متعارف‌بودگی کوربت بر آن‌ها اعمال شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که در مجموع،(68) وند اشتقاقی فارسی از مجموع (195) وند، معیارهای متعارف‌بودگی را به میزان یک درجه رعایت نکردند. تنها معیاری که از سوی این (68) وند رعایت نشد، معیار «تجزیه‌پذیری» بود. در این میان، نامتعارف‌ترین وند فارسی، پسوند –ale نسبت است که دو معیار تجزیه‌پذیری و شفافیت صوری را رعایت نکرده‌ است؛ از این رو می‌توان چنین نتیجه گرفت که (34%) وندهای اشتقاقی فارسی، به میزان یک درجه از متعارف‌بودگی فاصله دارند. نظام اشتقاق فارسی اگر به طور کامل متعارف می‌بود، باید (975) امتیاز از پنج معیار متعارف‌بودگی کسب می‌کرد، امّا با احتساب (71) عدم امتیازگیری، (904) امتیاز کسب کرده‌ است، یعنی به میزان (7.29%) از متعارف‌بودگی فاصله گرفته ‌است؛ یا به عبارت دیگر به میزان حدود (93%) متعارف است. این میزان از متعارف بودگی نشان می‌دهد نظام اشتقاق فارسی، با وجود وندهای غیر زایای خود، به نمونه‌ متعارف این نظام در میان زبان‌های دنیا بسیار نزدیک است.

Is derivational morphology canonical in Persian?

The present contribution bears an attempt to take a novel synchronic perspective on derivational morphology in Persian namely canonical derivation. Introduced by Corbett (2010) and being a sub branch of canonical typology approach, canonical derivation viewpoint looks for canonical instances of single grammatical categories which are the best, the clearest and the indisputable ones rendering spectacular typological definitions. In this paper, by analyzing (195) derivational affixes including (22) prefixes and (173) suffixes, we endeavored to discover whether derivational morphology is canonical in Persian or the derivational affixes are far from canonicity in some degrees. The data analysis revealed that (%34) of derivational affixes rejected the substitutability criterion and just one suffix rejected 2 criteria. In sum, among 975 points for the fully canonical system, Persian gained 904which portrayed (%7.29) deviation from the canon; in other words, it is (%93) canonical. This amount of canonicity illustrates that derivation system in Persian is so close to the canonicity of derivation systems worldwide.