پسوندهای «- زار» «- کده» و «-ِ ستان» فارسی در چارچوب ساخت واژۀ ساختی

جستار پیش رو در پی آن است که الگوهای واژه‌سازی سه پسوند اشتقاقی «- کده»، «ِ-ستان» و «-زار» فارسی را از دیدگاهی ساخت‌بنیاد واکاوی کرده و سویه‌های گوناگون ساختاری و معنایی آن ها را بررسی کند. پژوهش در چارچوب نظریۀ ساخت واژۀ ساختی (بوی، 2010 و 2018) انجام گرفته تا الگوهای واژه سازی سه پسوند پیش‌گفته را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرح واره های ساختی» تحلیل نموده و چندمعنایی آن ها را به کمک مفهوم «زیرطرح واره های ساختی» تبیین نماید. داده های پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساخت واژی خود نگارندگان (با بیش از دوازده هزار واژۀ مشتق و مرکّب فارسی)، فرهنگ املایی خطّ فارسی (صادقی و زندی‌مقدم، 1391) و فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) بوده که درمجموع (187) واژۀ مشتق ساخته‌ شده با سه پسوند پیش‌گفته را دربر می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که برای تبیین چندمعنایی الگوهای واژه‌سازی این پسوندها، پذیرش ایدۀ «واژگان پایگانی» و بهره‌گیری از مفهوم زیرطرح واره‌های ساختی لازم است تا بتوان هر معنای متمایز مربوط به الگوی اشتقاقی را در قالب یک زیرطرح وارۀ مجزّا نشان داد. خود زیرطرح واره‌ها در سطوح گوناگونی از انتزاع قرار دارند و در نهایت، همگی در زیر یک طرح وارۀ بسیار انتزاعی و کلّی مرتبه ‌بالاتر قرار می‌گیرند؛ این پدیده را چندمعنایی ساختی می‌نامند، یعنی گونه ای از چندمعنایی که نه در سطح واژه‌های عینی، بلکه در سطح طرح واره های ساختی انتزاعی تبیین می‌شود.

The Persian Suffixes ‘-zɑr’, ‘-kæde’, and ‘-estɑn’ within the Framework of Construction Morphology

The purpose of the present research is to investigate three Persian derivational suffixes ‘zɑr’, ‘kæde’ and ‘estɑn’ from a constructionbased perspective and to analyze their various formal and semantic aspects. The study applies the framework of Construction Morphology (Booij, 2010, 2018) to address the wordformation patterns based on the notions of ‘construction’ and ‘constructional schema’ and explain their polysemy using the notion of ‘constructional subschema’. The research data are adapted from author’s own morphological corpus (including more than 12000 Persian compound and affixed words), Farhange Emlaee Khatte Farsi (Sadeghi ZandiMoghadam, 2012) and Farhange Zānsoo (Reverse Dictionary, Keshani 1993) which include 187 derivative words with the three aforementioned suffixes. The results reveal that in order to explain the polysemy of wordformation patterns of these suffixes, we need to adopt the idea of hierarchical lexicon and the notion of constructional subschemas so that we can consider distinct meanings as different subschemas. These subschemas are at different levels of abstraction and are related to a more abstract, highorder schema. This is called constructional polysemy, a kind of polysemy explained not at the level of concrete words, but rather at the level of abstract constructional schemas.