بررسی تطبیقی تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری

ضمیرهای انعکاسی یا تاکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پی‌بست‌ها هستند، ساخته می‌شوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را به مثابه دو گونۀ زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی می کند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیت‌های مشترک و متفاوت در تلفّظ‌های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آن ها و دست‌یابی به یک رتبه‌بندی دربرگیرندۀ نهایی از محدودیت‌های مختلف در هریک از این دو گونه بوده است. رتبه‌بندی‌های نهایی تبیین‌کنندۀ همۀ تلفّظ ‌های ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیش‌خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژۀ خود است که زمینه‌چین فرایند حذف واکۀ پی‌بست برای رفع التقای واکه‌ها می‌شود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پی‌بست /as/ به [s] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری‌نشین تبیین شده است. تحلیل‌های مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخ داده اند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.

Pronunciation of Reflexive Pronouns in the Standard Spoken Persian and Bakhtiari Dialect: A Comparative Study

Persian singular and plural reflexive/ emphatic pronouns are formed by adding enclitic pronouns to the word “Xod” (self). This research analyzes and compares the pronunciation of reflexive pronouns in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect using Optimality Theory (Prince and Smolensky, 1993/2004). It aimed at introducing (un)shared phonological processes and constraints that determine the pronunciation of singular and plural reflexive pronouns. In so doing, it came up with inclusive rankings of constraints to explain all different pronunciations in both versions. The results of this research indicate that prenasal raising in plural reflexive/ emphatic pronouns is the only shared phonological process in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect. Furtheremore, the principal reason for different pronunciation of reflexive pronouns in Bakhtiari dialect is deletion of /d/ in “Xod” which in turn feeds the deletion of enclitic vowel in order to resolve hiatus. Also, this paper discusses why the consonant of the enclitic /aS/ is pronounced either [S] or [s] in different Bakhtiari speaking areas. As for Bakhtiari dialect, the analyses are rather diachronic because changes in the pronunciation of its reflexive pronouns have occurred throughout its history and today they have no other pronunciations.