سیر تغییرات ساخت‎های سببی صرفی و نحوی در فارسی نو؛ پژوهشی پیکره‎بنیاد

پژوهش حاضر برای نخستین بار، ساخت‎های سببی صرفی و نحوی زبان فارسی نو را براساس رده‎شناسی دیکسون (2012) بررسی پیکره بنیاد کرده است ؛ ازآنجاکه تاکنون پژوهشی که در گذر زمان و براساس پیکره، به این ساخت‎ها توجّه کرده باشد، صورت نگرفته است، برآن شدیم تا در نوشتار پیش رو، درزمانی ساخت‎های سببی زبان فارسی نو را بررسی کنیم. برای این منظور، سی کتاب و از هر کتاب به طور تقریبی ده هزار واژه از قرون چهارم تا هفتم و همچنین دو قرن اخیر انتخاب شد؛ سپس ساخت‎های سببی صرفی و نحوی آن ها استخراج و براساس چارچوب یادشده، ازنظر صوری تحلیل شده و قرن‎های مختلف نیز ازنظر نوع فعل سببی و بسامد وقوع با یکدیگر مقایسه شده‎اند. پیکر‎ه این پژوهش شامل 772 ساخت سببی صرفی و نحوی بوده است. نتایج تحلیل پیکره نشان داد که کاربرد سازوکار نحوی محدود به قرن‎های اخیر است و در قرون اوّلیه، نمونه‎ای از این نوع ساخت یافت نشد. این مسئله با سیر تغییر زبان فارسی از زبانی ترکیبی به زبانی تحلیلی هم سو است. نتیجه دیگر پژوهش آن است که کاربرد ساخت‎هایسببی از ابتدای فارسی نو به بعد کمابیش با سیر نزولی همراه بوده‎ است به‎طوری‎که در قرن سیزدهم به کمترین میزان خود می‎رسد و سپس دوباره در قرن اخیر، افزایش می‎یابد؛ همچنین نتایج تحلیل داده‎ها نشان می‎دهد کهبرخلاف ساخت‎های سببی نحوی که با افزایش بسامد روبه رو بوده‎اند، از شمار سببی‎های صرفی کاسته شده‎ است؛ به‎طوری‎که در فارسی نو متاخّر فعل‎هایی نظیر میراندن، آگاهاندن، شنواندن، گنداندن، فسراندن، پزاندن، بُراندن و فراموشاندن که در قرون اوّلیه کاربرد داشته‎اند، کنار گذاشته‎ شده‎اند.

The Evolution of Morphological and Syntactic Causative Constructions in Modern Persian: A Corpusbased Study

Our purpose in this article is to investigate the formal mechanisms of causative constructions of Modern Persian language based on Dixon (2012) typology. In this diachronic study, a corpus of more than 330000 words and 4151 causative constructions extracted from 30 books of 4th to 7th and 13th and 14th AH centuries. The analysis of Persian causative constructions shows that this language uses three known lexical, morphological, and syntactic mechanisms in order to express the causative meaning so that lexical mechanism has the highest occurrence frequency among them. The data shows that syntactic causative application is restricted to the recent centuries so that no construction of this type has been found in early centuries. Our findings also prove that 4th century has the most frequency of causatives and we can see a decreasing rate of these constructions so that 13th century has the lowest position and again we observe an increasing rate in the current century. The results also indicate that morphological causatives have had a decreasing frequency so that some verbs like faramushandan, shanavandan, agahandan and… have been omitted from speakers’ vocabulary. Another result is that although existence of a causative verb is necessary for a construction to be regarded as a causative, it is not enough.