معنی‌شناسی جملات امری در فارسی

پژوهش حاضر، به تحلیل جملات امری از دیدگاه معنی‌شناسی صوری می‌پردازد. این جملات، افزون بر معنای «دستوری»، به‌عنوان یک نیروی منظوری پیش‌فرض، از طیف وسیعی از نیروهای منظوری دیگری نیز برخودارند. با توجّه به تعدّد معانی این ساخت در فارسی، در این مقاله کوشیده می‌شود به‌گونه‌ای نظام‌مند، به تبیین این نیروهای منظوری چندگانه پرداخته شود. بدین‌منظور، با بهره‌گیری از رویکرد «معنی‌شناسی جهان‌های ممکن» کراتزر در زمینه تبیین عناصر وجهی و نیز با الگوگیری از قیاس معنی‌شناسی ساخت‌های امری بر پایه معنی‌شناسی عناصر وجهی، به وسیله شواگر، در این پژوهش نشان داده می‌شود که ساخت‌ امری در فارسی در لایه زیرین خود، تنها از نیروی منظوری واحد «دستور» برخوردار است و خوانش‌های چندگانه این ساخت نظیر «قدغن»، «درخواست» و... ناشی از تاثیر عوامل موقعیّتی خاصّی است که جمله امری در آنها به کار می‌رود. در واقع، جمله امری، حاوی یک «عملگر وجهی‌« است که به فعل وجهی «باید» شبیه است. این عملگر، نوعی «الزام» را به‌عنوان «نیروی وجه» نسبت به «زمینه مشترک» گوینده و مخاطب به‌عنوان «پایه وجه» و محدودیت‌هایی از نوع «مبتنی بر ‌اولویّت» به‌عنوان «منبع ترتیب» بیان می‌کند. اتّخاذ چنین رویکردی، بدان معناست که تبیین خوانش‌های مختلف ساخت‌های امری مستلزم پیوند معنی‌شناسی با کاربردشناسی است.

On the Semantics of Imperatives in Persian

The present paper aims to analyze the imperatives in Persian form a formal semantics viewpoint. Basically, as well as the ‘directive’ meaning as their default reading, the imperatives express a variety of other illocutionary forces. Due to this effect, therefore, this paper attempts to explain the multiplicity of interpretations of this clause type in Persian in a systematic way. To this end, following Kratzer’s (1977, 1979, 1981, 1986, 1991, 2012) PossibleWorlds Semantics approach to modality and modelling Schwager’s (2005, 2006) comparison of imperatives on the basis of the modals, it is shown in this paper that the imperative clause in Persian has the ‘Command’ reading underlyingly, but it may express other illocutionary forces like ‘Prohibition’, ‘Request’, etc. under the influence of situational contexts where it is used. Indeed, the imperative clause has a ‘modal operator’ which resembles the modal verb ‘must’. This operator expresses ‘necessity’ as the ‘modal force’ regarding the ‘Common Ground’ between the speaker and the addressee as the ‘modal base’ and is limited by some ‘preferencerelated’ constraints as the ‘ordering source’. Such an approach means that accounting for the different interpretations of the imperatives implies a conflation of semantics with pragmatics at some level of analysis.