بررسی تصاویر مرتبط با جنگ تحمیلی در کتاب‌های درسی از دیدگاه نشانه‌شناسی اجتماعی

نشانه‌شناسی تصویر، رویکردی انتقادی است که با بررسی و تحلیل محتوای تصاویر می‌کوشد به لایه‌های پنهان مفهومی در آن‌ها دست پیدا کند، بی‌آنکه ارزش زیبایی‌شناختی تصاویر را مورد قضاوت قرار دهد. نشانه‌شناسی تصویر به طور عمده از دهه‌های 60 و 70 میلادی در مکتب نشانه‌شناسی پاریس مورد توجه قرار گرفت؛ اما مفهوم نشانه‌شناسی اجتماعی را اولین‌بار مایکل هالیدی،‌ زبان‌شناس انگلیسی مطرح کرد. این ایده بعدها توسط شاگردان و همکاران او دنبال شد و توسعه یافت. پس از آن، گونتر کرس و تئو ون‌لیوون تلاش کردند تا نشانه‌شناسی اجتماعی را به حیطه‌های دیگری به‌جز کلام نیز گسترش دهند. نتیجه تلاش آنها الگویی شد برای تحلیل تصویر که آن را نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر نامیدند. این پژوهش با استفاده از الگوی کرس و ون‌لیوون برای نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر، تصاویر کتاب‌های درسی دوره راهنمایی را با محوریت موضوع بازنمایی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بررسی کرده است. بازنمایی جنگ به‌دلیل اهمیت و تاثیرگذاری زیاد آن در جامعه به‌عنوان یک پدیده اجتماعی معاصر مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه بررسی‌ها نشان داد که در بازنمایی جنگ، گفتمان غالب عدم تقارن «ما/آن‌ها» است. دشمن یا در تصاویر بازنمایی نمی‌شود یا شیطان‌صفت، احمق و بی‌عرضه و حتی زشت تصویر می‌شود؛ در حالی که نیروهای خودی، باهوش، پاک و باایمان،‌ با لیاقت و پیروز و زیبا تصویر می‌شوند.

A Study of WarRelated Photos in Textbooks from the Viewpoint of Social Semiotics

The IranIraq war, which lasted about eight years, covered an area more than 1600 kilometers, triggered one of the greatest wars of the twentieth Century. The operational scope of this war covered different characteristics of human and natural geography within which different types of military operations took place. Apart from the geographical area, this war had different characteristics as well. At the outset of the war, one side was making a transition into a peopleled revolution, while the other was in a state of stability and peace. Also, while one side enjoyed the relative supports of the world, the other was being confronted by large parts of the international community. It was in such a situation that military victory required principles of war, not to mention the principles of military geography to be implemented properly and taken into account. A more exact analysis of how the war proceeded, casts a light on the extent to which the foundation principles of military geography had been followed in both fronts. This article tries to analyze the way the general principles of military operations were applied by either side engaged in the war by enumerating the characteristics of military operations launched by the two sides.