مقایسه تحمل شوری لاین‌های امیدبخش تریتی‌پایرم (tritipyrum) اولیه غیرایرانی با دو رقم گندم در مرحله جوانه‌زنی

مقدمه: تنش شوری یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشد. تلاقی بین ارقام اصلاح شده و خویشاوندان وحشی یکی از روش‌های ایجاد گیاهان متحمل به شوری است که ایجاد غله جدید تریتی پایروم در این راستا بوده است که به عنوان گیاه دانه‌ای و علوفه‌ای مصرف می‌شود. بررسی اثر شوری در مرحله جوانه‌زنی یک آزمون قابل اطمینان در ارزیابی تحمل بسیاری از گونه‌هاست، زیرا شوری باعث کاهش درصد و سرعت جوانه‌زنی و همچنین کاهش رشد ریشه‌چه و ساقه‌چه می‌گردد. هدف از این آزمایش بررسی اثرات سطوح مختلف تنش شوری بر جوانه‌زنی لاین‌های امیدبخش تریتی‌پایرم اولیه غیرایرانی و دو رقم گندم الوند (متحمل به شوری) و قدس (حساس به شوری) می‌باشد.مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج در سال 1396 انجام شد. فاکتور اول شامل 13 لاین تریتی‌پایرم و دو رقم گندم و فاکتور دوم شامل سطوح مختلف شوری صفر، 80، 160 و 240 میلی‌مولار نمک کلرید سدیم) بود. پس از ضدعفونی سطحی و کشت بذرها در پتری، اندازه‌گیری صفات مرتبط با جوانه‌زنی تا روز چهاردهم انجام شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری سرعت و درصد جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، وزن خشک و تر ریشه‌چه و وزن خشک ساقه‌چه کاهش یافت. بیشترین درصد (79.79) و سرعت جوانه‌زنی (75.74 بذر در روز) در شرایط تنش و بدون تنش، مربوط به لاین az/b بود. درصد جوانه‌زنی رقم متحمل الوند (55.59 درصد) از 5 لاین تریتی‌پایروم بیشتر ولی از 7 لاین دیگر کمتر بود، سرعت جوانه‌زنی آن (53.69 بذر در روز) از 10 لاین تریتی‌پایروم بیشتر بود. درصد و سرعت جّوانه‌زنی رقم حساس قدس (به ترتیب 40.98 درصد و 36.87 بذر در روز) از همه لاین‌های تریتی‌پایروم کمتر بود. در شرایط تنش شوری، لاین la/b دارای بیشترین طول ریشه‌چه (7.77 سانتی‌متر) بود که حتی از طول ریشه‌چه رقم متحمل الوند (4.9 سانتی‌متر) نیز بیشتر بود. بیشترین وزن خشک ریشه‌چه در شرایط تنش به لاین ka/b (0.027 گرم) و کمترین وزن خشک ریشه‌چه مربوط به رقم قدس (0.013 گرم) مربوط بود. در بین صفات جوانه‌زنی، بیشترین و کمترین وراثت‌پذیری به ترتیب مربوط به صفت طول ساقه‌چه در شرایط تنش و بدون تنش و صفت وزن‌تر ریشه‌چه (در شرایط عدم تنش) و طول ریشه‌چه (در شرایط تنش) بود. واریانس ژنتیکی صفات طول ساقه‌چه و درصد جوانه‌زنی در شرایط عدم تنش نسبت به شرایط تنش بیشتر بود و گزینش در شرایط عدم تنش از بازدهی بالاتری نسبت به شرایط تنش برخوردار خواهد بود. گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها با استفاده از تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها را در شرایط نرمال و شوری در چهار گروه قرار داد. در شرایط تنش شوری، رقم متحمل به شوری به تنهایی در خوشه چهارم قرار گرفت. رقم حساس به شوری نیز با لاین st/b در خوشه سوم قرار گرفت. بقیه لاین‌های تریتی‌پایروم مورد بررسی در دو خوشه اول و دوم قرار گرفتند که لاین ترکیبی (ka/b)(cr/b)f6 در خوشه اول قرار گرفت. بنظر می‌رسد شرایط تنش شوری رقم قدس را از همه لاین‌های تریتی‌پایروم (بجز st/b) جدا کرده است ولی در شرایط نرمال چنین نبود که حاکی از صحت خوشه بندی ژنوتیپ‌های مورد بررسی است.نتیجه گیری: نتایج این تحقیق تحمل به شوری را در اکثر لاین‌های ساده و ترکیبی این گیاه در مرحله جوانه‌زنی اثبات نمود که از بین آنها لاین‌های ترکیبی (st/b)(cr/b)f3، (ka/b)(cr/b)f6 و (ka/b)(cr/b)f3 و la(4b/4d) ×(b) و لاین‌های ساده la/b و az/b و st/b بهتر از بقیه بوده‌اند. لذا این لاین‌های منتخب می‌توانند در بررسی‌های تکمیلی آتی مورد توجه قرار گیرند.

Comparison of Salinity Tolerance in Non-Iranian Primary Tritipyrum Promising Lines with Two Wheat Cultivars in Germination Stage

Extended AbstractIntroduction: Salinity stress is one of the most important factors in decreasing crop yield. Crossing between cultivars and wild relatives is one of the methods to creating salinity tolerant plants that has led to the creation of new Tritipyrum cereals. Investigation of the effect of salinity stress at the germination stage is a reliable test in assessing salinity tolerance of many species; it reduces percentage and rate germination as well as decreases of root and shoots growth. This research aims to investigate the effects of different levels of salinity stress on germination of promising nonIranian Tritipyrum lines and two wheat cultivars, Alvand (salinity tolerant) and Ghods (salinity sensitive).Materials and Methods: The experiment was conducted in factorial based on the completely randomized design at the Faculty of Agriculture, Yasouj University. The first factor consisted of 13 Tritipyrum lines and two wheat cultivars and the second factor consisted of different salinity levels (240, 160, 80, 0 mM NaCl). After surface disinfection and seed culture in a petri dish, germinationrelated traits were measured until the 14th day.Results: The results showed that by increasing salinity level, germination rate and percentage, root length, shoot length, dry and fresh root weight, and shoot dry weight decreased. The highest percentage (79.79%) and rate (75.74 seed per day) of germination in stress and nonstress conditions were related to the Az/b line. The germination percentage of the Alvand tolerant cultivar (55.59%) was higher than 5 Tritipyrum lines but less than the other 7 lines, its germination rate (53.69 seed per day) was higher than 10 Tritipyrum lines. The percentage and germination rate of sensitive cultivar Ghods (40.98 and 36.87 seed per day, respectively) were lower than all Tritipyrum lines. Under salinity stress, the La/b line had the highest root length (7.77 cm) which was even longer than the root length of the Alvand tolerant cultivar (4.9 cm). The highest root dry weight (0.027 g) under stress conditions was related to the Ka/b line and the lowest root dry weight (0.013 cm) was related to the Ghods cultivar. Among germination traits, the highest and the lowest heritability were related to shoot length under stress and nonstress conditions and root fresh weight (under nonstress conditions) and root length (under stress conditions), respectively. Genetic variance of shoot length and germination percentage in nonstress conditions was higher than stress conditions and selection under nonstress conditions had a higher yield than stress conditions. Clustering of genotypes by cluster analysis divided the genotypes into four groups under normal and salinity conditions. Under salinity stress, the salttolerant cultivar was placed alone in the fourth cluster. The salinitysensitive cultivar was also in the third cluster with the St/b line. The rest of the Tritipyrum lines were clustered in the first and second clusters, with (Ka/b)(Cr/b)F6 hybrid line in the first cluster. Salt stress condition seems to have separated Qods from all Tritipyrum lines (except St/b), but under normal conditions, it did not indicate clustering accuracy of the studied genotypes.Conclusion: The results of this study demonstrated salinity tolerance in the most simple and hybrid lines of this plant at the germination stage, among them (St/b)(Cr/b)F3, (Ka/b)(Cr/b)F6, and (Ka/b)(Cr/b)F3 and La(4B/4D) ×(b) and the simple lines La/b, Az/b and St/b were better than others. Therefore, these selected lines can be considered in further complementary studies. Highlights:1. The studied plant is new and needs to be examined at the germination level before introducing.2. Simple lines with the hybrid lines of this new plant have been studied that can show the effect of crosses.3. Grouping of lines for tolerance or susceptibility is done solely based on germination traits.