واکنش جوانه‌زنی بذر سویا رقم ویلیامز به عصاره آبی توق (Xanthium Spp) و سلمه‌تره (Chenopodium Album)

مقدمه: تداخل علف های هرز و گیاه زراعی از طریق رقابت برای منابع محیطی و دگرآسیبی باعث ایجاد خسارت در گونه زراعی می شود. دگرآسیبی به اثر بازدارنده یا تحریک کننده مستقیم یا غیرمستقیم گیاهی بر گیاهان دیگر از طریق تولید ترکیبات شیمیایی وارد شده به محیط، گفته می شود. با وجود اینکه اثر دگرآسیبی عصاره اندام های هوایی دو علف هرز توق و سلمه تره بر جوانه زنی برخی گیاهان زراعی بررسی شده است، اما تاکنون تحقیقات محدودی در خصوص ارزیابی اثر دگرآسیبی آن ها بر رشد گیاهچه سویا انجام شده است. در این تحقیق اثر غلظت های مختلف عصاره آبی اندام های هوایی دو گیاه هرز سلمه تره و توق بر جوانه زنی و شاخص های رشد گیاهچه سویا در دو شرایط پتری و گلدان مورد مطالعه قرار گرفت.مواد و روش ها: به منظور بررسی اثر دگرآسیبی عصاره اندام های هوایی توق و سلمه تره بر جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه سویا، تحقیقی در آزمایشگاه بذر واحد علوم و تحقیقات خوزستان در دو محیط کشت پتری و گلدان در سال 1390 انجام شد. اثر چهار غلظت عصاره آبی اندام های هوایی دو علف هرز توق و سلمه تره شامل 25، 50، 75 و 100 درصد و شاهد آب مقطر به صورت دو آزمایش جداگانه هر یک به صورت طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار بر جوانه زنی و رشد گیاهچه سویا ارزیابی شد. در هر گلدان تعداد پنج عدد بذر سویا با عمق دو سانتی متر کاشته شد. عصاره های موردنظر دو هفته پس از سبز شدن به صورت محلول پاشی به گلدان ها اضافه گردید. گلدان ها پس از اعمال تیمارهای موردنظر بر اساس ارزیابی چشمی سیستم استاندارد اروپا (ewrc) ارزیابی شدند. یافته ها: با افزایش غلظت عصاره هر دو گیاه، صفات وابسته به جوانه زنی و رشد گیاهچه سویا به طور معنی دار کاهش یافت. در محیط کشت گلدان، با افزایش غلظت عصاره، وزن خشک ریشه گیاه سویا کاهش یافت به طوری که بیشترین وزن خشک ریشه مربوط به تیمار شاهد با 64 میلی گرم و کمترین آن ها مربوط به اثر عصاره آبی علف هرز توق با غلظت 100 درصد با نه میلی گرم بود. اثر غلظت های مختلف عصاره آبی سلمه تره بر صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط پتری و گلدان نسبت به توق بیشتر بود، به نحوی که درصد جوانه زنی بذر سویا در واکنش به غلظت های 25، 50، 75 و 100 درصد عصاره آبی توق به ترتیب 17، 20، 34 و 54 درصد و در سلمه تره به ترتیب 57، 84، 96.7 و 100 درصد، نسبت به شاهد آب مقطر کاهش یافت. مقایسه میانگین داده های ارزیابی چشمی (ewrc) نشان داد که با افزایش غلظت عصاره سلمه تره به 100 درصد، میزان آسیب دیدگی سویا 50 درصد افزایش یافت. در هر دو غلظت مذکور اثر سوختگی برگ سویا در عصاره سلمه تره بیشتر از توق بود. بیشترین میزان سوختگی برگ بر اساس شاخص ewrc در غلظت های 75 و 100 درصد از عصاره های توق و سلمه مشاهده شد.نتیجه گیری: به طور کلی، نتایج این پژوهش نشان داد، اثر غلظت های مختلف عصاره آبی سلمه تره بر جوانه زنی و رشد گیاهچه سویا رقم ویلیامز در هر دو شرایط پتری و گلدان نسبت به توق بیشتر بود. به نحوی که درصد جوانه زنی در غلظت های 25، 50، 75 و 100 درصد عصاره آبی توق به ترتیب 17، 20، 34 و 54 درصد و در سلمه تره به ترتیب 57، 84، 96.7 و 100 درصد، نسبت به شاهد کاهش یافت. از سوی دیگر، محلول پاشی عصاره های توق و سلمه تره نکروزه شدن و خشک شدن برگ های سویا را به دنبال داشت. با توجه به نتایج به نظر می رسد در صورت عدم کنترل موثر علف های هرز به ویژه سلمه تره در مزارع سویا، خسارت های ناشی از ترشح ترکیبات دگرآسیب، به کاهش معنی دار جوانه زنی و رشد گیاهچه منجر خواهد شد.جنبه های نوآوری:در این پژوهش اثر دگرآسیبی دو علف هرز مهم سویا بر جوانه زنی و رشد گیاهچه این گیاه زراعی با یکدیگر مقایسه شدند که تحقیقات محدودی به این موضوع پرداخته اند.واکنش جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه به عصاره اندام های هوایی در دو محیط کشت بذری (پتری دیش) و گلدانی ارزیابی شد.