توالی گاهنگاری دشت سیستان بر مبنای تاریخگذاری مطلق تپه یل (یلدا)

در نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد همگونی فرهنگی در مناطق وسیعی از فلات ایران شکل می‌‌گیرد که از آن به‌ عنوان دوره یا افق آغاز ایلامی نام برده می‌‌شود. هم‌زمان با این افق، استقرار در شهرسوخته شکل می‌‌گیرد که در هزاره سوم پیش از میلاد وسعت شهر گسترش یافته و محوطه‌‌های اقماری متعددی در دشت جنوبی سیستان به وجود می‌‌آید. یکی از تپه‌‌های شاخص اقماری شهرسوخته، تپه یل یا طالب‌‌خان 2 بوده که در فاصله 11 کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد. جهت شناخت کامل‌‌تر تحولات فرهنگی و الگوهای زیستی هزاره سوم پیش از میلاد در حوزه فرهنگی جنوب شرق ایران، نیاز است تا برخی از محوطه-های شاخص اقماری شهر سوخته مورد کاوش قرار گیرند تا به تحلیلی جامع‌‌تر دست پیدا کنیم. با توجه به برخی مشکلات و سوالات موجود و همچنین آموزش دانشجویان رشته باستان‌‌شناسی دانشگاه زابل، تپه یل به مدت شش فصل کاوش شد. در هر کاوش باستان‌‌شناسی اولین سوال مربوط به شناخت توالی فرهنگی هر تپه است؛ بنابراین طی کاوش فصل اول و دوم در تپه یل یکی از اصلی‌‌ترین اهداف، شناخت توالی فرهنگی محوطه و ارائه تاریخ‌گذاری نسبی و مطلق آن بود؛ که طی کاوش صورت گرفته چهار فاز استقراری شناسایی شد. در این مقاله سعی بر آن است تا با تحلیل مواد فرهنگی به دست آمده از کاوش‌های صورت گرفته و استفاده از نتایج آزمایش کربن 14 به گاهنگاری نسبی و مطلق این محوطه پرداخته شود. مهم‌ترین سوالات عبارت‌اند از: توالی استقراری تپه یل هم‌زمان با کدام دوره‌‌های شهرسوخته بوده است؟ و با توجه به نتایج آزمایش کربن 14 تاریخ دقیق استقرار در این تپه مربوط به چه برهه زمانی است؟ جهت تاریخ‌‌گذاری مطلق نهشته‌‌های فرهنگی تپه یل، 5 نمونه زغال به آزمایشگاه مرکز باستان‌‌سنجی کورت انگلهورن ارسال شد که نتایج نشان می‌‌دهد این محوطه از حدود 2600 پیش ‌از میلاد تا حدود 2300 پیش از میلاد یعنی هم‌زمان با شهرسوخته iii و شهرسوخته iv مورد سکونت قرار داشته است. از آنجایی که یافته‌‌های سفالی فاز‌‌های جدید محوطه، قابل‌مقایسه با لایه‌‌های 1 و 0 شهرسوخته و تپه طالب‌‌خان 1 است، می‌‌بایست تاریخی قدیمی‌‌تر را برای دوره‌‌‌‌های iii و iv شهر سوخته در نظر گرفت.

chronological sequence of sistan plain based on absolute dating of yal site (yalda)

in the second half of the 4th millennium bc, cultural homogeneity is formed in large areas of the iranian plateau, which is called the porto elamite period or horizon.   at the same time as this horizon, the settlement was formed in shahr-i sokhta, which expanded the size of the city in the 3rd millennium bc and many satellite sites came into being in the southern plain of sistan. one of the satellite sites of shahr-i sokhta is yal site or taleb khan 2, which is located 11 kilometers south of this city. in order to more fully understand the cultural developments and settlement patterns of the third millennium bc in the cultural area of southeastern iran, it is necessary to explore some of the satellite sites of shahr-i sokhta in order to achieve a more comprehensive analysis. according to some existing problems and questions, as well as the training of archeology students of zabul university, yal site was excavated for six seasons.  in any archaeological excavation, the first question is to know the cultural sequence of each site.   therefore, during the excavation of the first and second seasons in yal site, one of the main goals was to know the cultural sequence of the site and provide its relative and absolute dating. during the excavation, four settlement phases were identified.  in this article, an attempt is made to analyze the cultural materials obtained from the excavations and using the results of the c 14 dating to deal with the relative and absolute chronology of this area. the most important questions are: the settlement sequence of yal was at the same time as which periods of shahr-i sokhta? and according to the results of the carbon 14, what is the exact date of settlement in this site?  in order to date the cultural deposits of yal, 5 charcoal samples were sent to the laboratory of oxford university. the results show that this area was inhabited from about 2600 bc to about 2300 bc, that is, at the same time as shahr-i sokhta iii and shahr-i sokhta iv.  since the pottery findings of the new phases of the area are comparable to layers 1 and 0 of the shahr-i sokhta and taleb khan 1, an older date should be considered for the periods iii and iv of the shahr-i sokhta.