ارزیابی جایگاه بسترهای جغرافیایی بر استقرارهای دوره ساسانی در مناطق کوهستانی جنوب غرب ایران، مطالعه موردی: دشت ارسنجان، استان فارس

محوطه‌های باستانی نشان‌دهنده چشم‌انداز فرهنگی حاصل برهم‌کُنش انسان و محیط بوده و متاثر از مجموعه‌ای از عوامل جغرافیایی، طبیعی و اجتماعی- فرهنگی هستند. به بیان دیگر سکونتگاه‌های باستانی به‌عنوان یادگارهای فضایی فعالیت‌های اولیه انسان‌ها، حامل اطلاعات در مورد سازگاری اولیه انسان و دگرگونی محیط هستند، تفسیر و آشکارسازی اطلاعات محیطی توزیع سکونتگاه می‌تواند شرایطی را برای درک بیشتر تعامل بین انسان و محیط در این دوران فراهم کند. در این تعامل عوامل محیطی چون ارتفاع از سطح دریا، شیب، منابع آب، پوشش گیاهی، درجه شیب و کاربری اراضی هرکدام به‌نوعی خود بسترهای جغرافیایی و طبیعی هستند که در پراکنش محوطه‌های باستانی نقش موثری دارند. هدف از این پژوهش ارزیابی بسترهای جغرافیایی بر استقرارهای باستانی دوره ساسانی در دشت میانکوهی ارسنجان است. براین‌اساس شش عامل جغرافیایی به‌عنوان عوامل محیطی یا متغیر مستقل و مساحت محوطه‌های باستانی به‌عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. به‌منظور بررسی این عوامل، از نرم‌افزارهای arc gis و spss و روش‌های تحلیل کمی از نوع آمار استنباطی با روش همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. نتایج این تحلیل‌ها مشخص کرد که محوطه‌های دوره ساسانی با تعدادی از عوامل طبیعی وابستگی‌هایی را در سطح متوسط تا ضعیف و تعدادی از عوامل محیطی نیز وابستگی زیادی را نشان می‌دهد. در تحلیل و ارزیابی الگوهای استقراری محوطه‌های ساسانی با استفاده از تحلیل خوشه‌ای، چهار الگو به‌دست آمد و علاوه‌بر یک محوطه بزرگ در منطقه به‌همراه محوطه‌های کوچک‌تر اقماری آن‌که روستاهای بزرگ و کوچک با شیوه کشاورزی و دامداری هستند، یک الگوی دیگر نیز مشخص گردید که احتمالاً با کارکرد و محل قرارگیری آن‌ها در چشم‌انداز منطقه مرتبط است. این نوع محوطه‌ها به‌دلیل قرارگیری بر روی تپه‌ماهورها، بسترهای صخره‌ای و مناطق تقریباً مرتفع، یادآور قلعه‌های نظامی و یا پاسگاه‌های بین‌راهی هستند. 

evaluation of the location of the geographical bases on the settlements of the sassanid period in the highlands of southwestern iran, a case study: plain of arsanjān, fārs province

ancient sites represent the cultural landscape resulting from the interaction between humans and the environment. they are influenced by a set of geographical, natural and socio-cultural factors. the interpretation and disclosure of environmental information of settlement distribution can provide conditions for a better understanding of the interaction between human and the environment in this era. in this interaction, environmental factors are in a way the geographical and natural substrates play an effective role in the distribution of ancient sites. the purpose of this research is to evaluate the geographical foundations of the sassanian sites in the highland of arsanjan. based on this, six geographical factors were considered as environmental factors or independent variables and the area of ancient sites as dependent variables. to investigate these factors, arc gis and spss software and quantitative analysis methods of inferential statistics with the pearson correlation method were used. the results of these analysis determined that sassanid period sites with a number of natural factors such as moderate to weak dependencies and a number of environmental factors also show a high dependency. this number expresses the relatively high and positive correlation between some geographical and environmental factors and the sassanid era sites of arsanjān plain. in the analysis and evaluation of the settlement patterns of sassanid sites using cluster analysis, four patterns were obtained.