مقایسه سال یابی سقانفارهای مازندران با روش‌های گاه‌شناسی درختی و ترمولومینسانس (مطالعه موردی: شهرستان قائم‌شهر)

سقانفار، بنائی چوبی در استان مازندران بوده که دارای کاربردی مذهبی می‌باشد. با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی سقانفارهای مازندران، مطالعات سالیابی مطلق با روش‌های علمی و قابل استناد بر روی آن‌ها صورت نگرفته است و پژوهش‌ها عمدتاً بر روی نقاشی‌های درون آن و یا معماری آن‌ها بوده است. در این پژوهش، برای نخستین بار در کشور، قدمت دو سقانفار شهرستان قائم‌شهر (وسطی‌کلا و سیدابوصالح) با روش‌های گاه‌شناسی درختی و ترمولومینسانس تعیین شدند. در این روش ابتدا از تیرها و ستون های سازه دو سقانفار با مته رویش سنج و عکسبرداری از مقاطع نمونه برداری انجام شد. آنگاه نمونه‌های چوبی تهیه شده زیر دستگاه اندازه گیری lintab با دقت یکصدم میلیمتر اندازه گیری شدند و نمونه های تصویری با نرم‌افزار imagej اندازه گیری شدند. برای ارزیابی ترمولومینسانس، نمونه‌هایی از آجرهای پی سقانفار تهیه و برای تاریخ‌گذاری به آزمایشگاه منتقل شدند. در بررسی گاه‌شناسی درختی به کمک تطابق سری زمانی مرجع از پهنای حلقه‌های رویش بلوط منطقه گرگان با نمونه‌های مستخرج از سقانفارها مشخص شد که این بناها در دوره قاجار (وسطی کلا، 1856 میلادی و سیدابوصالح، 1881 میلادی) ساخته شدند و در دوره‌های تاریخی پس ‌از آن، مرمت و حتی دستخوش تغییرات ازنظر ابعاد گردیدند. نتایج آزمایش‌های ترمولومینسانس انجام‌شده برروی آجرهای پی سقانفارها با نوسان پنج‌ساله، قدمت مورد سقانفار سیدابوصالح را 140 سال (زمان ساخت بنای اصلی) و قدمت سقانفار وسطی کلا را 50 سال (زمان ساخت بنای الحاقی) تعیین نمود. مقایسه این دو روش با هم نشان داد که درصورت وجود نمونه‌های چوبی مناسب برای استفاده در تکنیک گاه‌شناسی درختی، این روش از دقت بالاتری برخودار خواهد بود.  

comparing the dating of mazandaran’s saqanefars using dendrochronology and thermoluminescence methods.(case study: qaemshahr city)

saqanefar is a wooden structure in the mazandaran province that serves a religious function. despite the historical and cultural significance of mazandaran saqanefars, they have not been precisely dated using scientific and reliable methods, with research mainly focusing on their inner paintings or architecture. in this method, first of all, the timber and columns of the two-span structure were sampled with a growth age drill and photographs of the sections were taken. then the prepared wooden samples were measured under the lintab measuring device with an accuracy of 0.01 mm and the image samples were measured with imagej software. to evaluate thermoluminescence, samples of foundation saqanefar bricks were prepared and transferred to the laboratory for dating. this study, for the first time, determined the age of two old saqanefars in qaemshahr city (vosta-kola and seyd-abusaleh) using dendrochronology and thermoluminescence methods. in the dendrochronological approach, cross-dating of the oak reference tree-ring width series in the gorgan region with samples extracted from saqanefars revealed that these buildings were constructed during the qajar period (vosata kala, in 1856 ad and seyd abosaleh, in 1881 ad), with restorations and changes in dimensions occurring in subsequent periods. the results of the thermoluminescence tests conducted on the foundation bricks of saqanefars with a five-year fluctuation revealed that seyd-abusaleh saqanefar was constructed 140 years ago while the annexed part to vosta-kola saqanefar is approximately 50 years old. comparison of these two methods confirms that dendrochronology is a more accurate method of determining age of architectural structures, provided that appropriate wooden samples are available.