عوامل زیستی موثر بر فرسودگی زیستی سطوح آجری در میراث جهانی یونسکو – برج گنبد قابوس

هدف از این پژوهش شناسایی عوامل اصلی فرسودگی زیستی ساکن روی آجرهای متعلق به میراث جهانی گنبد قابوس واقع در شهر گنبد کاووس در استان گلستان است. در این پژوهش با استفاده از مشاهدات میدانی، مشاهدات ماکروسکوپی در محل، روش‌های میکروسکوپی و مطالعات کتابخانه‌ای به شناسایی و نحوۀ تاثیرگذاری عوامل زیستی بر سطح آجری بنای گنبد قابوس در سه قسمت پایه، بدنه و مخروط پرداخته شد. بر این اساس، عوامل فرسودگی زیستی به دو گروه نمونه‌برداری تقسیم‌بندی شدند. گروه اول، شامل ماکروارگانیسم‌ها که برای جلوگیری از صدمه به بنا، روش شناسایی بر اساس مستند‌نگاری و عکس با دوربین انجام شد. گروه دوم، نمونه‌برداری از عوامل میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها، ریزجلبک‌ها و سیانوباکترها، گلسنگ‌ها که با پنس استریل از روی سطح آجری نمونه‌برداری انجام و سپس به داخل میکروتیوپ انتقال و با روش‌های ریخت‌شناسی و کشت و میکروسکوپی شناسایی شدند. به‌طور کلی، نُه گروه از ارگانیسم‌های عامل فرسودگی زیستی در این مطالعه شناسایی شدند که ازجمله گروه‌های عمدۀ آن‌ها می‌توان به باکتری‌ها، سیانوباکترها و جلبک‌ها، قارچ‌ها، گلسنگ‌ها، خزه‌ها و گیاهان، حشرات و حیوانات کوچک اشاره کرد. ماکروارگانیسم‌ها با تغییرات میزان رطوبت، کم‌و‌زیاد می‌شوند و بنابراین، در تخریب مکانیکی اجزای بستر موثرند. در بین ماکروارگانیسم‌ها گیاهان و خزه‌‌ها از مهم‌ترین دشمنان بستر آجری بنای گنبد قابوس موجود شناخته شدند. میکروارگانیسم‌ها قادرند کلون و بیوفیلم‌هایی را روی سطح بستر آجری تشکیل دهند. آن‌ها اسیدهایی را ترشح می‌کنند که مواد معدنی تشکیل‌دهندۀ بستر آجری را تجزیه کرده و به این صورت نقش مهمی در فرسودگی زیستی بنا ایفا می‌کنند. به‌طور کلی، آجرهای دیوار‌های بیرونی بنا در معرض حملۀ عوامل متنوع زیستی و عوامل غیرزنده قرار دارند و درمجموع، مقاومت کمتری نسبت‌به فعالیت‌های عوامل فرسودگی نشان می‌دهند. رطوبت، دما و نور و آلودگی غبار شهری از عواملی بالقوه در افزایش عوامل دخیل در فرسودگی زیستی می‌توانند در پژوهش‌های بعدی مورد بحث قرار گیرند. 

biological agents associated with brick biodeterioration in gonbad-e qābus tower unesco world heritage site

 the world heritage of gonbad-e qābus tower, as one of the architectural masterpieces of the islamic period of iran, has been exposed to various biological growths and invasions in the open air. this study aims to identify the type of biological agents living on the ancient brick surfaces in gonbad-e qābus tower in gonbad-e kāvus city in golestan province. in this research, using field observations, in-site macroscopic observations, microscopic methods, and library studies, biological factors were identified and influenced on the brick surface of the qaboos dome in three parts: foundation, body, and dome. based on this, the biodeterioration factors were divided into two sampling groups. the first group includes macro-organisms, which was done to prevent damage based on the identification method based on documentation and camera photography. the second group is the sampling of microorganisms such as bacteria and fungi, microalgae and cyanobacteria, lichens, which are sampled from the brick surface with sterile tweezers and then transferred into the microtube and by the method morphology, culture and microscopy were identified. in general, nine groups of organisms responsible for biodeterioration were identified in this study, among their main groups are bacteria, cyanobacteria and algae, fungi, lichens, mosses and plants, insects and small animals. macro-organisms increase and decrease with changes in humidity and are therefore effective in the mechanical destruction of substrate components. among the macro-organisms, plants and mosses were known to be the most important enemies of the existing brick substrate of gonbad-e qābus tower. microorganisms are able to form clones and biofilms on the surface of the brick substrate. they secrete acids that break down the minerals that make up the brick substrate and thus play an important role in the biodeterioration of the building. in general, the bricks of the exterior walls of the building are exposed to the attack of various biological and non-living factors and generally show less resistance to the activities of wear factors. humidity, temperature and light and urban dust pollution are potential factors in increasing the factors involved in biodeterioration can be discussed in future researches.