الگوهای سکناگزینی و پراکنش محوطه‌های عصر آهن در حوضه آبریز اترک میانی

 استقرارهای انسانی تحت تاثیر عوامل و نیروهای فضاساز، همواره با تاثیرپذیری از فرآیندهای درونی و بیرونی مختلف درحال تغییر و تحول بوده‌اند. در این میان استقرارهای انسانی، به‌عنوان جزئی از نظام‌های جغرافیایی، که خود متشکل از اجزای مرتبط به یکدیگرند، متاثر از موقعیت و جایگاه مکانی‌ فضایی، دارای تعامل یا ارتباط خود با محیط بوده‌اند. در این میان نقش عوامل محیطی‌ طبیعی در سازمان فضایی استقرارهای انسانی بسیار برجسته است؛ چراکه شکل‌گیری، تداوم و یا ترک استقرارها بر اساس استفاده از منابع آب و خاک بوده و گاهی دوام و پایداری آنها نیز در وجود یا عدم وجود منابع طبیعی است. بسترهای محیطی و طبیعی شرایط لازم را برای استقرار سکونتگاه‌های انسانی مهیا می‌کنند، ولی بعضی از آنها شرایط پایدارتر را نسبت به برخی عوامل دارند. این پارامترها عبارت‌اند از: شیب، ارتفاع از سطح دریا، منابع آب، خاک و قابلیت اراضی. پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌ تحلیلی است که برای بررسی الگوهای سکنی‌گزینی و پراکنش محوطه‌های عصر آهن در حوضه آبریز اترک میانی می‌پردازد. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، 6 معیار طبیعی شامل مساحت محوطه‌ها، ارتفاع از سطح دریا، درجه شیب، فاصله محوطه‌ها از منابع آب، مسیرهای ارتباطی و نوع پوشش گیاهی به‌عنوان عوامل موثر در استقرار سکونتگاه‌ها انتخاب شده و با استفاده از روش‌های آماری در محیط gis و spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که پدیده‌های طبیعی در مکان‌گزینی، گسترش و توسعه فیزیکی استقرارهای عصر آهن تاثیر به سزایی داشته‌اند و محوطه‌های این دوره در دو بخش دشت رسوبی و منطقه کوهستانی شکل گرفته‌اند.

settlement patterns and distribution of iron age sites in the middle atrak basin

the present study is a descriptive-analytical one that investigates the settlement patterns and distribution of iron age sites in the middle atrak basin. in order to achieve the research objectives, 6 natural factors including the site area, altitude, slope, of the site distances from water sources, communication routes, type of vegetation and soil have been selected as effective factors in establishing settlements and have been analyzed using statistical methods in gis and spss software. it seems that natural settings have had a great impact on the location, expansion and physical development of iron age settlements and the sites of this period have been formed in two parts of sedimentary plain and mountainous region. so that the iron age people have chosen a different patterns of living and settlement to adapt to the environment of the atrak river basin. a very large group of sites is ones that have good access to pastures on the edge of the plain, are located on high slopes and have a small area, indicating that seasonal sites with dryland farming and livestock subsistence economy. the second group is three sites located on low slopes, at the bottom of the plain with rich sedimentary soils, next to communication routes and water sources, and their area is much larger than the first group and show that permanent villages with livestock and agriculture are. finally, the third group is a site that is the largest area in the region and its location in a strategic area and on the communication route, which controls two plains and the possibility of a central area such as the city, is not far from the mind.