آنالیز عنصری و تحلیل آماری ترکیبات تشکیل دهنده ابسیدین های به دست آمده از محوطه تل خاری در منطقه پاسارگاد با استفاده از روش میکروپیکسی

مطالعه و اندازه گیری ترکیبات عنصری نمونه های ابسیدین از اهمیت خاصی در بین پژوهشگران برخوردار است، زیرا با آگاهی از ترکیبات عنصری ابسیدین های باستانی، می توان اطلاعات بسیار ارزنده ای در زمینه بررسی تجارت و نقل و انتقالات جوامع اولیه بدست آورد. در این طرح پژوهشی،17 نمونه از ابسیدین های محوطه پیش از تاریخی تل خاری پاسارگاد که در طی دو فصل کاوش، در سال های 1396 و 1397 بدست آمده اند، با استفاده از روش میکروپیکسی مورد آنالیز عنصری و بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، با استفاده از عناصر اصلی و کم مقدار اندازه گیری شده در ترکیبات ابسیدین ها و مقایسه آنها با منابع شناخته شده ابسیدین در آناتولی و ارمنستان و همچنین استفاده از تحلیل های آماری و نمودارهای پراکندگی دو یا سه بعدی، طبقه بندی و بررسی منشا ابسیدین های تل خاری انجام شده است. نتایج بررسی های آنالیز عنصری نشان می دهد که دو گروه کاملاً متمایز در این ابسیدین ها قابل شناسایی است که بر اساس عناصر مختلفی، از جمله اکسیدهای آهن، منگنز، تیتانیم و آلومینیم قابل تفکیک هستند. همچنین با مقایسه ابسیدین های محوطه تل خاری با محوطه های مختلفی از آناتولی و ارمنستان مشخص شد که ترکیبات ابسیدین های گروه اول تل خاری با نمونه هایی از معدن بینگول a از آناتولی و ابسیدین های گروه دوم تل خاری نیز با نمونه هایی از معادن ننزی داغ، پاسینلر و میدان داغ در آناتولی مرکزی و شرقی ترکیبات یکسانی دارند. بنابراین این احتمال که ابسیدین های بدست آمده در تل خاری از منابع ابسیدین آناتولی با استفاده از یک شبکه انتقال و تجارتی با مسافت بسیار طولانی که در حدود 1000 تا 1900 کیلومتر به این مکان منتقل شده اند، بسیار محتمل به نظر می رسد.

Elemental Composition and Statistical Analysis of Obsidians from Tole Khari in Pasargad Complex Using Micro-PIXE Technique

Researchers and archeologists have always been interested in the elemental analysis of obsidian artifacts. Measurement of the elemental composition of obsidians provides a lot of information about trade and exchange between different regions and cultures in early societies. This paper reports and discusses elemental composition results obtained from analysis of 17 obsidian artifacts excavated in two seasons in 2018 and 2019 from the Tole Khari prehistoric site in the Pasargad complex in the Fars Province of Iran. Elemental analysis of these obsidians performed by micro-PIXE technique in Van de Graaff Laboratory in the Nuclear Science & Technology Research Institute (NSTRI) in Tehran, Iran. In this research, to study the provenance of obsidians obtained from Tal Khari, we combined and compared our results with elemental composition results reported from known sources of obsidian in Anatolia and Armenia. The results show that the obsidians from Tole Khari Tolclassified into two different groups based on elemental composition, in particular according to the concentration of Fe2O3, MnO, TiO2, and Al2O3. By comparing the obsidians of Tole Khari with obsidians from various sites in Anatolia and Armenia, it was found that the first group of obsidians from Tole Khari overlaps with obsidians from Bingol A in Anatolia, and the second group of these obsidians fits into obsidians from Nenezi Dag, Pasinler and Meydan Dag in central and eastern Anatolia. Therefore, it is probable and possible that the obsidians excavated in Tole Khari have supplied from known obsidian sources in Anatolia using a very long range of trade and exchange network, which was about 1000 to 1900 km.