گاهنگاری مطلق و گوناگونی درون‌منطقه‌ای سنت سفالی دالما بر اساس تحلیل سفال منقوش تک‌رنگ

فرهنگ یا «سنت سفالی دالما»، همچون بسیاری از سنت‌ها و فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخِ دیگر در فلات ایران، بیش از هر چیز، با مجموعۀ سفالی آن شناخته می‌شود. برای اولین‌بار سنت سفالی دالما پس از شناسایی و معرفی آن از خود تپه‌دالما، در تپۀ b سه‌گابی تعیین هویت و شاخصه‌های آن معرفی شد. اصلی‌ترین ویژگی این سنت سفالی، یک‌دستی چشمگیر آن در منطقۀ زاگرس مرکزی و شمالی است. شواهد باستان‌شناختی گویای آن است که این یک‌دستی، نشانگر ارتباط فرهنگیِ محسوسی بین ساکنان دشت‌های میان کوهی زاگرس مرکزی و زاگرس شمالی طی هزارۀ پنجم ق‌م است. طی دو دهۀ اخیر با پژوهش‌های میدانی در زاگرس مرکزی و جنوب دریاچۀ ارومیه با وجود اینکه شواهد بیشتری مبنی بر یکدستی فرهنگیِ این دو منطقه به‌دست آمده، ولی تفاوت‌هایی درونمنطقه‌ای نیز آشکار شده که تعیین آن‌ها می‌تواند در تعریف زیرحوزه‌های فرهنگی این سنت سفالی کارساز باشد. در کاوش محوطۀ نادعلی‌بیگِ سنقر و کلیایی شواهد سفالی بیشتری از تفاوت‌ها و شباهت‌های درون منطقه‌ای سنت سفالی دالما آشکار شد. اهمیت مجموعۀ سفالیِ نادعلی‌بیگ در مطالعات سنت سفالی دالما از این نظر است که برای اولین‌بار جایگاه گاه‌شناختیِ مطلقِ گونه‌های مختلف سفال دالما بر اساس هفت نمونه تاریخ رادیوکربن از این محوطه، قابل تعریف خواهد بود. بر اساس این تاریخ‌ها، می‌توان زمان پیدایی و ناپدید شدن گونه‌های مختلف سفال دالمایی را مشخص کرد و مبنایی برای تعیین بازۀ زمانی دیگر مجموعه‌های سفال دالمایی به دست داد. نتیجۀ کلی این پژوهش، که بر اساس تحلیل گونه‌شناختی سفال تک‌رنگ منقوش دالما به‌دست آمده، نشان می‌دهد که حوزۀ جغرافیایی بزرگی که سنت سفالی دالما در آن رایج بوده را می‌توان به دست‌کم چهار زیرحوزۀ زاگرس شمالی/ جنوب دریاچۀ ارومیه، کردستان، بیجار و ناحیۀ کنگاور یا شرق زاگرس مرکزی تقسیم کرد. همچنین، بر اساس توالی گاه‌شناختیِ مطلق مجموعۀ سفالی نادعلی‌بیگ، محدوده‌ای زمانی برای سفال تک‌رنگ منقوش دالما در این زیرحوزه‌ها پیشنهاد شده است.

Absolute Dating and Intra-Regional Diversity of Dalma Ceramic Tradition Based on Analysis of the Painted Monochrome Ware

Like most of the prehistoric cultures of the Iranian Plateau, the Dalma Culture has been understood mostly by its ceramic assemblages. After being introduced for the first time in Dalma Tepe, the Dalma Ceramic tradition was characterized by ceramic collections from Mound B at Seh Gabi and Godin (Trench XYZ) in Central Western Zagros. The most striking aspect of Dalma pottery is its homogeneity throughout the Central and Northern Zagros, which indicates cultural ties between the communities of these parts during the 5th Millennium BC. During the last two decades several fieldworks have been conducted on Dalma period sites in the Zagros which, on one hand, emphasizes the general ceramic homogeneity among these sites, and, one other hand can be handled with scrutiny to define several cultural subregions in the Dalma sphere. Excavations at Nadali Beig provided more evidence on intraregional differences and similarities amongst the Dalma collections in the Zagros. The importance of Nadali Beig is in the fact that based on seven 14C dates available for the excavated sequence, we may provide for the first time an absolute chronology for different types of the Dalma ceramics. Based on these dates we may suggest the time of appearance and disappearance of certain types of Dalma pottery which can be anchored to define the approximate date of similar collections in the Zagros. Based on our analysis of Dalma Painted Monochrome, we could identify and define four subregions in the Central and Northern Zagros: South of Lake Urmia, Kurdestan, Bijar and Kangavar. Moreover, based on the absolute chronological column of Nadali Beig we have proposed the timerange of Dalma Painted Monochrome in these subregions.