مومیایی‌های طبیعی معدن نمک زنجان و رویکرد حفاظت پیشگیرانه برای حفظ و نگهداری از آنها

برخی مطالعات باستان‌سنجی در جهت شناخت و معرفی مردان نمکی مکشوفه در معدن نمک چهرآباد زنجان و پرده برداشتن از اسرار حضور آن‌ها در معدن نمک و نحوۀ حفاظت و نگهداری از آن‌ها مطالبی است که در این مقاله به آن‌ها پرداخته می‌شود. این آثار ابتدا در سال‌های 1372 و 1383 بطور تصادفی و پس از آن با انجام حفاری‌های باستان‌شناختی کشف شدند. روش‌های مورد استفاده در این مطالعات شامل: سالیابی کربن 14، تصویربرداری‌های رادیوگرافی و سی‌تی اسکن، مطالعات مولکولی dna، بررسی ایزوتوپ‌های 13c و 15n، آنالیز عناصر کم مقدار با روش icp هستند. نتایج سالیابی نیز نشان دادند که این اجساد متعلق به دور‌ه‌های تاریخی هخامنشی و پارتیساسانی هستند. وضعیت قرارگیری اجساد در زمان دفن و نوع آسیب‌های وارد بر آن‌ها نشان می‌دهند که علت مرگ آن‌ها ناشی از حادثۀ ریزش معدن در دوره‌های تاریخی فوق و وارد شدن ضربات شدید سنگ‌های نمک به آن‌ها بوده است. همچنین بررسی‌های صورت گرفته، مرد نمکی شمارۀ 1 را میان‌سال (حدود 4035 سال) و جنسیت مومیایی شمارۀ 4 را مذکر و سن آن را حدود 15 سال نشان می‌دهد. نتایج بررسی های مقدماتی ایزوتوپ‌های 13c و 15n در مقایسه با نمونه‌های شاهد نشان داد که رژیم غذایی آن‌ها نزدیک به رژیم دریایی می‌توانسته باشد. با توجه به نوع پوشش، تزیینات و برخی اشیاء همراه با این اجساد، به نظر می‌رسد که افراد مدفون در این معدن لزوماً کارگر معدن نبودند و به طبقات مختلف اجتماعی تعلق داشتند. علاوه بر این، بررسی فرایند فرسودگی مردان نمکی نشان داد که رطوبت نسبی و نوسانات آن یکی مهم‌ترین متغیرهای محیطی موثر در این فرایند و خطرات تهدید‌کننده برای این آثار است و بهترین و کارآمدترین روش حفاظت از اینگونه آثار، حفاظت پیشگیرانه تشخیص داده شد. بازرسی‌ها و پایش‌های دوره‌ای و انجام آزمایشات بیولوژیکی (تست قارچ و باکتری) نشان داد که روش حفاظت پیشگیرانۀ مورد استفاده تاکنون آن‌ها را در وضعیت ایمن نگاه داشته است.

The Natural Mummies of Zanjan Salt Mine and Preventive Conservation Approach for their Preservation

Some archeological studies in order to identify and introduce the natural mummies socalled Salt men discovered in the Chehrabad salt mine in Zanjan in western Iran and how to preserve them before 2010 are the contents of this article. These artifacts were first discovered accidentally in 1993 and 2004, and then by conducting archeological excavations. Methods used in these studies include: carbon 14 dating, radiographic imaging and CT scan, DNA molecular studies, 13C and 15N isotope analysis, trace element analysis by ICP method. The results of studies showed that these bodies with different ages belong to the Achaemenid and Sassanid periods, which were buried there as a result of mine collapse in the above historical periods. In addition, the study of the salt men decay process showed that relative humidity and its fluctuations are one of the most important environmental variables affecting this process and the threat to these properties. Periodic inspections and monitoring and biological tests (fungal and bacterial tests) showed that the method of preventive conservation has been the best and most effective method to preserve them.