مطالعه ساختاری و بررسی آزمایشگاهی آرایه های مسجد کبودانی خواف

مجموعه تاریخی کبودانی خواف، یکی از مهمترین آثار عصر تیموری است که در دوران شکوفایی این منطقه، پیرامون مزار عارف شهیر این دوران، سلطان محمود کبودانی ساخته شده است. این مجموعۀ تاریخی که امروزه تنها ویرانه‌ای از آن باقی است، در گذشته، مجموعۀ کاملی بوده است، مشتمل بر مزار، مسجد و آب انبار. بدنۀ داخلی بناهای این مجموعه، با انواع مختلف آرایه‌های معماری، همچون: دیوارنگاره‌ها، تزئینات تخمه درآوری، رسمی‌بندی، مقرنس‌کاری و گچبری آراسته شده است. در میان این آرایه‌های معماری، آن چه بیش از همه جلب توجه می‌کند، دیوارنگاره‌ها و تزئینات تخمه‌درآوری بدنۀ داخلی مسجد کبودانی است که در آن، سطوح داخلی مسجد با این آرایه‌ها به نحو بسیار زیبایی با نقوش هندسی به رنگ‌های نارنجی، قرمز، زرشکی، آبی، نخودی و سفید تزیین شده است. با توجه به اهمیت این مجموعۀ تاریخی به‌جای مانده از عصر تیموری و عدم مطالعۀ آن از یک سو و وضعیت در حال تخریب آرایه‌های آن، از سوی دیگر، در این پژوهش سعی شد تا به روش تجربی و با کمک روش‌های آزمایشگاهی، آرایه‌های این مسجد تاریخی و رنگ‌های به کار رفته در آن، مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد. بررسی آزمایشگاهی دیوارنگاره‌ها و تزئینات تخمه‌درآوری این بنا، با روش‌های مختلف آنالیز دستگاهی، همچون: پراش پرتوی ایکس (xrd)، فلورسانس اشعه ایکس (xrf) و میکروسکوب الکترونی روبشی مجهز به تجزیه پاشندگی پرتوی ایکس (sem-eds)، نشان داد که در اجرای آرایه‌های گچبری از گچ زنده و در بستر دیوارنگاره‌ها از لایۀ نازکی از گچ کشته استفاده شده است. آنالیز رنگدانه‌های به کار رفته در آرایه‌های این بنا به روش‌های دستگاهی، حاکی از این بود که تمامی رنگ‌های مورد استفاده، معدنی بوده‌اند و در طیف رنگ‌های قرمز از گل اخرا و از گل سفید به عنوان رنگ سفید و در رنگ آبی از لاجورد طبیعی، استفاده شده است.

Structural study and Laboratory Survey of the Decoration of Kaboudani Mosque in Khaf

Khaf Kaboudani historical complex is one of the most important monuments of the Timurid era. This complex was built during the heyday of this region, around the tomb of the famous mystic of this period, Sultan Mahmoud Kaboudani. This historical complex, of which only a ruin remains today, was once a complete complex, including a shrine, mosque and water reservoir. The interior of the buildings of this complex, as is the tradition of Timurid architecture, is decorated with various types of architectural decorations, such as wall painting, Tokhmeh daravari, Stucco decoration, Rasmibandi and Mogharnaskari. Among these architectural decorations, the one that attracts the most attention is wall painting and Tokhmeh daravari decoration that the interior of Kaboudani mosque is where the interior surfaces of the mosque are decorated with beautiful decoration with geometric motifs in orange, red, purple, blue, ocher and white. Due to the importance of this historical complex left over from the Timurid era and the lack of study on the one hand and the deteriorating condition of its decorations, on the other hand, in this research, an attempt was made to study and identify the decoration of this historic mosque and the colors used in it experimentally and with the help of laboratory methods. Laboratory study of colored Stucco of this building, with various methods of instrumental analysis, such as Xray diffraction (XRD), Xray fluorescence (XRF), Scanning electron microscope in combination with energy dispersive Xray microanalysis ((SEM-EDS), showed that GacheZendeh has been used in the plaster decorations and a thin layer of Gachekoshte has been used under substrate wall painting. Analysis of the pigments used in the decoration of this building by instrumental methods, indicated that all the colors used were inorganic mainly and in the range of red colors from ocher, from chalk as white and in blue from natural Lapis Lazuli Used.