ساختارشناسی لایه‌چینی آرایه‌های طلاکاری کلیساهای وانک و بیت‌لحم اصفهان

​اوج استفاده از لایه‌چینی، که به‌عنوان یک فن وابسته به طلاکاری شناخته میشود، در ایران مربوط به دوره‌ی صفوی‌ است. اغلب هدف از اجرای لایه‌چینی، ایجاد یک سطح برجسته برای اجرای آرایه‌ی طلاکاری‌ست. کلیسای بیت‌لحم یا بیدخم و کلیسای جامع وانک یا سن‌سور، دو کلیسای مربوط به دوره‌ی صفوی مورد بررسی در این پژوهش، از مشهورترین کلیساهای ارمنیان جلفای نو در اصفهان هستند که دارای لایه‌چینی و آرایه‌ی طلاکاری‌ هستند. ناشناخته بودن مواد تشکیل‌دهنده‌ی ساختار این آرایه‌ها و وجود ابهام در روش اجرا و فن اجرایی لایه‌چینی‌ها و آرایه‌های طلاکاری کلیساهای ارامنه مساله‌ی اصلی این پژوهش است. پژوهش حاضر، با بهره جستن از روش‌های پیرولیزکروماتوگرافی‌گازی طیف‌سنجی جرمی (py-gc-ms) و کروماتوگرافی‌گازی طیف‌سنجی جرمی (gc/ms) به شناسایی و بررسی ساختار بست و چسب مورد استفاده در آرایه‌های لایه‌چینی و طلاکاری این دو کلیسا پرداخته‌است. همچنین در این مقاله با استفاده از پراش‌سنجی پرتو ایکس (xrd) و طیف‌سنجی انرژی پرتو ایکس پراکنده‌شده (edx) در کنار میکروسکوپ الکترونی روبشی (sem) به بررسی ساختار بلوری ترکیبات معدنی و همچنین شناسایی مواد معدنی موجود در ساختار این آرایه‌ها پرداخته شده‌است. سپس با مقایسه‌ی نتایج حاصل از این پژوهش، با نتایج مربوط به بررسی‌های انجام‌یافته بر روی لایه‌چینی‌های بناهای عالی‌قاپو، هشت‌بهشت و چهلستون اصفهان، در صدد رسیدن به یک نتیجه‌گیری کلی در مورد آرایه‌های لایه‌چینی و طلاکاری مربوط به دوره‌ی صفوی اصفهان بوده‌ است. نتایج حاصل از آنالیز، سریشم بودن بست در ترکیبات معدنی لایه‌چینی‌های کلیساهای وانک و بیت‌لحم را اثبات نمود، همچنین بخش معدنی آرایه‌های لایه‌چینی از ترکیب گچ و یک نوع رس حاوی کوارتز و غنی از اکسید آهن (گل ارمنی) تشکیل شده‌است. با توجه به نتایج، روغن بزرک به‌عنوان چسب مورد استفاده برای چسباندن ورقه‌ی طلا شناسایی شد.

Structural Study of the Pastiglia and Gilding Decoration at the Vank Cathedral and Bethlehem Church in Isfahan

The pastiglia technique has been widely used as the preparation layer for gilding decoration in Iran during the Safavid period. Generally, the purpose of pastiglia is to create a prominent surface for the gilding array. The main research issue is the lack of technical and structural knowledge of the layered arrays of the two churches under study. Lack of sufficient research and resources on the technical and structural knowledge of Pastiglia and gilding decorations in the Armenian churches of Julfa, and also the existence of technical ambiguities and lack of clarity on the origin of art of Isfahan Armenians, such as architectural decorations and especially Pastiglia art, are the necessities of doing this research. The present study provides a technological overview towards the pastiglia employed in the gilding decoration at the Bethlehem Church and Vank Cathedral, as two important Armenian monuments from the Safavid era at New Julfa in Isfahan, using pyrolysis -gas chromatographymass spectrometry (Py-GC-MS), gas chromatographymass spectrometry (GC/MS), Xray diffractometry (XRD) and scanning electron microscope coupled with energy dispersive Xray spectrometry (SEM-EDX). GC/MS and Py-GC-MS used for the characterization of organic materials of samples and XRD and SEM-EDX used for the characterization of inorganic materials of samples. The analytical data show that animal glue was used as a binding medium of pastiglia while linseed oil was probably employed as the mordant agent in the gilding decorations; Furthermore, linseed oil was used as a varnish layer on the gilding decorations of Vank cathedral. Also, the inorganic part of the pastiglia substrate showed to have been composed of gypsum and an ironrich clay. These results are discussed in the larger context of the pastiglia technique in other contemporary historical monuments in Isfahan. It can be said that this present research is looking for structural and technical differences and affinities of these decorations in Isfahan Armenian and Islamic buildings at Safavid era.