ارزیابی عوامل محیطی در شکل گیری استقرارهای اشکانی دشت سرخس

دورۀ اشکانی در خراسان بیشتر از ادوار تاریخی ایران شناخته‌شده است؛ اما نیازمند کاوش های باستان شناسی مدون و هدفمندی است تا اطلاعات و داده های باستان شناختی محکم و استواری را در اختیار باستان شناسان قرار دهد. با توجه به خاستگاه اشکانیان در شمال شرق ایران، دشت سرخس هدف یک بررسی روشمند میدانی قرار گرفت تا از روند و چگونگی استقرار و تاثیرگذاری دوسویۀ طبیعت و انسان در منطقه، درک درستی حاصل شود. نتیجۀ این بررسی، شناسایی چهارده محوطۀ استقراری از این دوره بود که این تعداد، از منظر عوامل محیطی و وسعت محوطه ها، قابل‌تامل و ارزیابی است. هم چنان‌که گفته شد، هدف و ضرورت این پژوهش بررسی و شناخت استقرارهای دوران اشکانی در این منطقه و مطالعه پیرامون مولفه ها و عوامل موثر در شکل گیری و الگوی پراکندگی محوطه ها در این حوزۀ جغرافیایی است. ازاین‌رو، محوطه های شناسایی‌شدۀ اشکانی دشت سرخس از منظر عوامل محیطی و شاخصه های موثر جغرافیایی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. در تحلیل داده ها، علاوه بر استفاده از روش های مرسوم در بررسی های میدانی و الگوهای استقراری، از سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) استفاده شد. خروجی نقشه ها و داده های استقرارهای اشکانی منطقه نشان داد که از میان عوامل محیطی موثر در شکل گیری استقرارها، دوری و نزدیکی یا قرار گرفتن استقرارها در امتداد مسیر رودخانه ها (الگوی استقرار خطی)، راه های ارتباطی (نسا و جاده ابریشم)، ارتفاع و ناهمواری در مکان گزینی استقرارها در محدودۀ ارتفاعی بین 300 تا 1100 متر از سطح دریا و چگونگی پراکنش آن‌ها در دشت سرخس و همچنین ارتفاعات، در شکل گیری استقرارها بیشتر از سایر عوامل محیطی تاثیرگذار بوده اند. از مهم‌ترین نتایج بررسی حاضر، شناسایی و کشف استقرارهایی با آثاری غنی از دورۀ اشکانی و تحلیل شکل گیری آن‌ها بر مبنای عوامل و مولفه های محیطی و نیز بازسازی بخشی از فرهنگ اشکانی در شمال شرق خراسان و تاسیس گاه نگاری نسبی پارتیان دشت سرخس در چارچوب طبقه بندی، گونه شناسی و گونه شناختی نمونه های سفالین به‌دست‌آمده است.

Evaluation of Environmental Factors in the Formation of Parthian Settlements in Sarakhs Plain

Due to the Parthian origin in northeastern Iran, Sarakhs plain (Figure 1) was the subject of a methodical field study to gain an understanding of the process and how to establish and influence both nature and man in the region. The result of this study was the identification of fourteen settlement sites from this period, which can be considered and evaluated from the perspective of environmental factors and the size of the sites.