تاملی بر فلسفه نظری تاریخ از منظر قرآن

پژوهش‌گران فلسفه نظری تاریخ، که سرچشمه تفکر آنان وحی نیست، اراده و اختیار انسان را یگانه عامل پدیده‌های تاریخی می‌دانند و عوامل ماوراءالطبیعی را در تاریخ بی‌اثر می‌پندارند. آیا قرآن کریم درباره سیر تحولات و رخداد‌های گذشته انسان چنین دیدگاهی دارد؟ آیا تاریخ بشر مسیر خطی مستقیمی را از آغاز تا انجام طی می‌کند؟ وقایع آن قانونمند و تکرارشدنی است؟ سرنوشت محتوم است؟ یا در شعاع اراده انسان مشیت الهی و عوامل متعدد دیگری روی می‌دهد؟ مقاله حاضر تحقیقی کتاب‌خانه‌ای و دین‌محور است که با تامل بر آموزه‌های قرآن کریم و تقابل آن با اندیشه خردورزانه فیلسوفان حوزه تاریخ حاصل شده است و بر چندوجهی‌بودن تاریخ بشر تاکید دارد. برآیند این کاوش درون‌دینی آن است که قرآن تاریخ بشر را مایه عبرت و اعتبار می‌داند و اعتبار یعنی جریان‌داشتن قانون در تاریخ و امکان رویداد‌های مشابه در شرایط هم‌سان به این معنا که اراده و اختیار بشر اراده الهی است و سنت‌هایی تغییرناپذیر در گذشته انسان دخالت داشته است و تاریخ او هدف و غایت دارد؛ که در غیر این ‌صورت عبرت در گذشته حیات بشر باطل و بیهوده خواهد ‌بود.