بررسی دیدگاه‌های تفسیری در بارۀ ارتباط میان شرط و جزا در آیۀ تعدد زوجات در گذر تاریخ

شرط و جزا در آیۀ تعدد زوجات حاوی یکی از بحث‌انگیزترین موضوعات این آیه به شمار می‌رود. در این مقاله به این پرسش پرداخته می‌شود که دربارۀ رابطۀ شرط و جزاء در این آیه چه نظریاتی درگذر تاریخ میان مفسران پدید آمده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در میان علمای شیعه برای نخستین بار، صاحب احتجاج با نقل روایتی که به امام علی نسبت داده، به اسقاط بیش از ثلث قرآن بین شرط و جزای این آیه قائل شده و از این رهگذر، وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه را انکار کرده است. اگرچه قرن‌ها پس از وی، برخی از مفسران شیعه نیز این ادعا را تایید کرده‌اند؛ اما غالب مفسران شیعه از قرن چهاردهم به نقد آن روایت و رد ادعای طبرسی پرداختند؛ ولی قریب به‌اتفاق علمای اهل سنت و بیش‌تر مفسران شیعه به وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه قائل هستند. آنان همگی، بر شرط بودن عبارت «فان خفتم» متفق‌اند؛ اما در تعیین جزا یا جواب شرط، میان آنان اتفاق‌نظر وجود ندارد. غالب مفسران، عبارت «فَانْکحُوا ما طابَ لکم» را در آیۀ مذکور جواب شرط دانسته‌اند؛ ولی ابوعلی جبایی (303ق) و معدودی از مفسران بعد از او «فَواحِدَه‌ً» را جزای شرط می‌شمرند. تعیین رابطۀ شرط و جزا در آیۀ موردبحث از سوی مفسران مبتنی بر روایاتی بوده که از صحابه یعنی عایشه‌ و ابن عباس به‌دست‌آمده و به‌ندرت بر اجتهاد مفسران اتکا داشته است. تنها ابوعلی جبایی که متکلم معتزلی بود، برای تعیین شرط و جزاء در این آیه به اجتهاد روی آورده و برخلاف عموم مفسران بر این نظر شده است که جواب شرط «فواحده» است.

a study of interpretive perspectives on the relationship between the condition and consequence in the verse regarding polygamy throughout history

the condition and consequence in the verse on polygamy is one of the most debated topics in this verse. this article delves into the various interpretations of this relationship.researches indicate that the first shi’a scholar to deny the connection between the condition and consequence was al-tabrisi(588 ce). he cited a narration attributed to imam ali, suggesting that more than one-third of the quran had been omitted between the two parts.while some shi’a scholars later endorsed al-tabrisi’s view, the majority from the 14th century onwards refuted this claim and the associated narration. most sunni scholars and the majority of shia interpreters. agree that there is a connection between two parts. they agree that the conditional phrase is: “if you afraid” but there is no consensus about the consequence. most interpreters consider the phrase: “marry [any] women you wish” as the consequence.the determination of the relationship between condition and consequence in this verse, is based on narrations attributed to companions such as aisha and ibn abbas and isn’t reliant on the efforts of interpreters. just al_jubba’i(303 ce) a mu’tazilite theologian, stands on his ijtihad and differed, identifying “only one” as the consequence against the majority of interpreters’ opinion.