قرآن دست ‌مایه‌ی مساوات یا غیریّت ‌سازی: گفتمان‌ های مدرن جهان اسلام و تفسیر اجتماعی آیه‌ی 13 سوره حجرات

آیه سیزدهم سوره حجرات مهمترین آموزه اسلامی در نفی نژادپرستی، بازنمایی یگانگی هستی انسان‌ها و به رسمیت شناختن پرهیزگاری به عنوان تنها شاخص فضیلت انسان‌ها بر یکدیگر است. در واقع گرچه این آیه مهمترین آموزه اسلامی در زمین یکانگی هستی بشری و نفی هر نوع نژادپرستی و شاخص‌های غیراخلاقی برای برتری انسان‌ها بر یکدیگر است؛ اما همین آیه دستمایه تلاش‌ گفتمان‌ها و جریان‌های مختلف در جهان اسلام برای غیریت‌سازی قرار گرفته است.این پژوهش با بررسی سیر تطور آراء مفسران اسلامی درباره این آیه، تلاش خواهد کرد نشان دهد چگونه درک از این آیه با گذار به دوره مدرن تغییر یافته است و گفتمان‌های مدرن در جهان اسلام بر تفسیر این آیه اثرگذار بوده‌اند. در تفاسیری که از این آیه ارائه شده است، در مجموع می‌توان ردپای چهار گفتمان فکری اجتماعی در جهان اسلام را یافت: ملی‌گرایی ایرانی شیعی، ملی‌گرایی عربی سنی، پان اسلامیسم و غرب‌ستیزی و ساینتیسم و مدرنیسم غربی. با اینکه همه این گفتمان‌ها در نفی نژادپرستی هم‌نوا هستند، اما عملا این آیه را دستمایه‌ای برای غیریت‌سازی علیه یکدیگر به شکل آشکارا یا پنهان به خصوص براساس «ملی‌گرایی» قرار داده‌اند.

the qur’an: the basis of equality or “otherness”modern discourses of the islamic world and the socialinterpretation of the 13th verse of surah al-ḥujurāt

the thirteenth verse of surah al-hujurat is the most important islamic teaching in denying racism, representing the unity of human beings and recognizing piety as the only indicator of human virtue over each other. although this verse is the most important islamic teaching on the unity of human existence and the denial of any kind of racism and immoral characteristics for the superiority of human beings over each other; but this verse is the basis of the efforts of various discourses and currents in the islamic world for denationalization.this study, by examining the evolution of islamic commentators’ views on this verse, will try to show how the understanding of this verse has changed with the transition to the modern period and modern discourses in the islamic world have influenced the interpretation of this verse. in the interpretations of this verse, one can find traces of four socio-intellectual discourses in the islamic world: iranian-shiite nationalism, arab-sunni nationalism, pan-islamism and anti-westernism, and western scientism and modernism. although all of these discourses are consistent in their denial of racism, in practice they use this verse as a pretext for denigrating each other, overtly or covertly, especially on the basis of nationalism.