رکوعات قرآنی؛ از پیشینه تاریخی تا کاربست‌ها در فرهنگ اسلامی

یکی از تقسیمات متن قرآن در کنار آیه، سوره، حزب و جزء، «رکوع» نام دارد؛ مجموعه‌ای از آیات که در ‌موضوع و ‌معنا، قرابت بسیاری دارند و برخلاف غالب تقسیمات قرآنی، تعداد حروف و کلمات در تعیین دامنه‌اش دخالتی ندارد. رکوع با توجه به اهمیت شایان توجهی که در امر قرائت و تفسیر دارد، اما کمتر از دیگر همتایان خود مورد توجه بوده است. قدیم‌ترین یادکرد به‌یادگارمانده از رکوعات، به سده چهارم هجری بازمی‌گردد؛ جایی که برای نوافل شبانه ماه رمضان ، می‌بایست پس از فاتحةالکتاب، قطعاتی از قرآن خوانده شود. از آن پس، به‌تدریج کاربست و ضرورت توجه به رکوعات فزونی گرفت تا آنکه نشانه‌اش در حاشیه برخی مصاحف، وارد شد. نوشتار حاضر با روشی توصیفی تحلیلی، می‌کوشد نخست با استفاده از مطالعات خوانش متن، ارتباط رکوعات را با بحث سازماندهی متون و پاراگراف‌بندی به بحث گذارد. آنگاه از جایگاه رکوعات قرآنی در فرهنگ اسلامی بگوید و در پایان، فواید آن را در قالب کارکردهای قرائت قرآن (جنبه تبلیغی و تعلیمی) و نگارش تفسیر (جنبه علمی) تبیین نماید.

Quranic ruku’s; from historical background to usages in Islamic culture

One of the divisions of the text of the Qur’an next to the verse, surah, hizb and Juz’ is called ruku’; A set of verses that are very similar in subject and meaning and unlike most Qur’anic divisions, the number of letters and words does not interfere in determining its scope. despite the the remarkable importance of ruku’ in reading and interpretation, it has received less attention than its other counterparts. the oldest memorable mention of ruku’s dates back to the fourth century AH; where for the supererogatory nights of Ramadan, parts of the Qur’an should be recited after the sura alFatiha. from then on, the usages and necessity of paying attention to the ruku’s gradually increased until its sign appeared in the margins of some mus’hafs. the present article, in a descriptiveanalytical method, first tries to discuss the relationship between Quranic ruku’s and paragraphing by text reading studies. then tell about the place of Quranic ruku’s in islamic culture and finally explain its benefits in the form of the functions of reciting the Quran (propaganda and educational aspect) and writing commentary (scientific aspect).