گستره مکلّفان امر به معروف در آیه 104 سوره آل عمران (تحلیل ساختار متن)

یکی از آیات چالش‌برانگیز اجتماعی قرآن که مفسران و فقیهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده‌اند، آیه 104 سوره آل عمران است. دیدگاه‌های ایشان در دو دسته کلی جای دارد: 1) وجوب همگانی امر به معروف بر افراد جامعه؛ 2) وجوب انحصاری امر به معروف بر گروهی در جامعه. قرآن‌پژوهان گفته‌اند علت این دو دیدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «مِن» در این آیه است. این اختلاف در معنا کردن واژة «مِن» در آیه، دلالت آیه و گستره مکلّفان آن را دچار ابهام ساخته است. این جستار برای نخستین ‎بار نشان داد حرف «مِن» در این آیه، تنها یک معنا دارد، ولی ساختار این آیه، دارای ویژگی چندمعنایی است؛ از این رو می‌توان با توجه به ساختار چندمعنای آیه و با واکاوی موضوع این آیه امر به معروف و نهی از منکر که وظیفه‌ای دارای مراتب است، این آیه را بر پایه ساخت اطلاع کهنه و نو، دارای قابلیت دو خوانش طولینه دو برداشت ناسازگارِ در عرض هم دانست. در مجموع به دست آمد برداشت وجوب همگانی، بر پایه ساختار «تجرید»، هماهنگ با سیاق و فضای نزول آیه است و برداشت وجوب انحصاری نیز می‌تواند فهمی نظام‌مند و بر پایه خوانشی ورای سیاق از آیه باشد.

The Range of Those Responsible for Commanding the Good in the Verse 104 of Surah Al-Imran (Text structure analysis)

The verse 104 of Surah AlImran is one of the most challenging social verses of the Qur’an that commentators and jurists have always disagreed in its interpretation. In general, their interpretations can be placed two general categories of seemingly incompatible: 1) Exclusive obligation of commanding the good on a group in society; 2) Public obligation on members of society.Quranic scholars have always said that the reason for these two conflicting views is the ambiguous ability of the preposition (min)مِن in this verse; But for the first time this research shows that the reason of these two views is the structural ambiguity of this verse. Examining the subject of this verse commanding the good and forbidding the evil which is a hierarchical task, it is shown that this verse has the ability of two longitudinal readings not two inconsistent interpretations of each other based on the construction of old/new information. Eventually, the perception of public obligation is coordinated with the context and cotext of the revelation of the verse, and the perception of exclusive obligation can also be a systematic understanding based on a reading beyond the context of the verse.