مطالعه‌ی تاریخی انگاره‌ی «اَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّه» نزد مفسّران مسلمان

تاریخ تفکّر دینی در ادیان‌ابراهیمی بخصوص اسلام، نشان می‌دهد که نزد عالمان و اندیشمندان دینی از دیرباز درباره‌ی انگاره‌ی«اَوَّلُ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّه» یا همان «نخستین‌آفریده‌ی‌خدا» بحث و گفتگو جریان داشته و آراء و نظریه‌های مختلفی در این‌باره بیان شده‌است. در قرآن سخنى به صراحت در این‌باب نیامده، اما برخی آیات تلویحاً به نخستین‌آفریده و یا منشاء‌آفرینش اشاره دارد و نیز برخی روایات تفسیری در این زمینه نقل شده است. عمده‌ی این روایات تحت عنوان «اَوَّلُ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّه» در متون حدیثی ثبت و ضبط شده و مفسّران بارها به آن استناد جسته‌اند. در این روایات مصادیق مختلفی برای مخلوق اول همچون نور، روح، عقل، جوهر و قلم ذکر شده است. این مفاهیم اگر چه به ظاهر متفاوتند اما از یک حقیقت حکایت می‌کنند. این حقیقت که در عرفان‌اسلامی از آن با عنوان «حقیقت‌محمّدیّه» یاد می‌شود، نور نخستین یا اولین مخلوق خدا تلقّی شده که حقیقتی غیرمادی، ازلی، منشا‌خلقت و واسطه‌ی‌فیض‌خدا بوده و از آن با عناوین دیگری مانند نور محمد(ص)، نبی‌اعظم، انسان‌کامل و مظهر اسم جامع‌خدا یاد شده است. ریشه‌ی تاریخی این بحث، روایات عمدتاً امامی است که در کتب و جوامع حدیثی مندرج‌اند. تحقیق حاضر می‌کوشد فارغ از صحّت و سقم سندی روایات، تصویر‌تاریخی‌جامعی از نخستین‌مخلوق و ماجرای خلقت‌ نوری پیامبر و اهل‌بیت(ع) ترسیم کند.

A Historical Study of the Idea of The First Creation of God among Muslim Commentators

The history of religious human thought in Abrahamic religions especially Islam,suggests that theidea of&the first creation of God&has long been discussed among scholars and many theories havebeen expressed about it.In Quran does not explicitly addresses this subject,However,some verses implicitly refer to thefirst creation or source of creation and some interpretive narrations have been narrated in this regard.Most of this narrations havebeen recorded in hadith texts under thetitle of&the first creation of God&and commentators have repeatedly referred to it.in this narrations various samples introduced for thefirst creature,such ashalo,soul,reason,essence,as well as pen.Even though these expressions seem to bedifferent,they refer to thesame truth.this fact that In Islamic mysticism,is called &the Muhammadiah truth&,is the first halo or the first creature of God with an immaterial truth and the result of God’s grace and everything has emerged from Him that has been mentioned under other names such as the halo of Muhammad,the great prophet,perfect man andthe manifestation of the comprehensive name of God.The historical root of this subject is mainly the narrations contained inthe hadith societies.The present study attempts to draw a comprehensive historical picture of thefirst creature and the story of the halo creation of the Prophet and AhlalBayt,regardless of theauthenticity of the narrations.