عقلانیت در تاویل قرآنی
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
قبادی مریم
|
|
منبع
|
مطالعات قرآني و فرهنگ اسلامي - 1397 - دوره : 2 - شماره : 2 - صفحه:85 -100
|
|
چکیده
|
هرچند در تعریف واژۀ تاویل اشاره‌ای به عقل نشده است حضور التزامی عقل را در تحلیل هستۀ معنایی آن می‌توان یافت. معانی تاویل(تفسیر، رجوع، آغاز و ابتدا، پایان و عاقبت، مصیر و مرجع، جمع، اصلاح، سیاست، تغییریافتن، تدبیر و تقدیر) از جهات مختلف قابل‌تحلیل‌اند؛ ازجمله‌این‌که تغییر، تحول، صیرورت، بازگشت، و نیز پیوند با ابتدا و انتها، و... ناظر به‌نوعی حرکت جهت‌دار و غایت‌مندند. اساساً، تصور حرکت بدون مقصد و غایت ممکن نیست، هم‌چنان‌که سخن از غایات بدون حرکت بی‌معناست. تمرکز بر این نکته آدمی را به‌وجود نوعی آگاهی، فکر، و اندیشه در نهاد واژۀ تاویل که در اصل و در بنیان اولیۀ آن نیز است، ره‌نمون می‌سازد. درواقع، عقلانیت معنای لازم تاویل است و بدون آن تاویل میسر و بلکه محقق نخواهد شد. ازاین‌رو، در آیۀ 7 سورۀ آل‌عمران معیار و عیار انسانیِ تاویل، افزون بر انتساب به الله(جامع جمیع اسماء وصفات)، رسوخ در علم است.صرف‌نظر از اختلافات مطرح در این زمینه، تمرکز و بلکه تاکید بر علم(اعم از علم الهی یا علم بشری با قید رسوخ) اشارتی دارد به پیوند تاویل با علم و آگاهی و پیداست علم بدون عقلانیت قابل‌تصور نیست. بااین‌حال، این بُعد از تاویل مغفول واقع شده و بلکه ازسوی مخالفان موردانکار قرار گرفته و اساساً تاویل در حد مقوله‌ای فرقه‌ای فروکاسته شده است. حال‌آن‌که پیوند یا به‌تعبیر دقیق‌تر نسبت تاویل و عقلانیت امری جدی و اساسی و البته نیازمند بیان است. این نوشتار با روش تحلیلی درپیِ تبیین این عنصر مقوّم تاویل، با اشاره‌ای گذرا بر ضرورت و چرایی، از خلال ضوابط، اصول و شرایط مطرح‌شده، مقصود خود را جسته و به این نتیجه رسیده است که عقلانیتْ عنصر مقوّم تاویل است و تاویل بدون آن قطعاً تاویل نخواهد بود و شاید سخنی باشد مبتنی‌بر هوی و تفسیر به رای.
|
|
کلیدواژه
|
تاویل، عقلانیت، قرآن، ضوابط تاویل
|
|
آدرس
|
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی, پژوهشکدۀ مطالعات قرآنی, ایران
|
|
پست الکترونیکی
|
ghobadim@yahoo.com
|
|
|
|
|
|
|