جستاری در شمار و تاریخ گذاری آیات برائت

آیات برائت عبارت از آیات آغازین سوره توبه است که از سوی امام علی(ع) در ذی‌حجه سال نهم هجرت بر حاجیان قرائت شد. سوالاتی که در این تحقیق بدان پرداخته ‌می‌شود، این است که این آیات دربرگیرنده چند آیه و بر چند واحد نزول مشتمل است و هر واحد نزول از آن، در چه تاریخی نازل شده‌است. راجع به شمار این آیات اختلاف نظر است؛ اما بررسیهای این تحقیق بیست‌و‌هشت آیه بودن آن را محتمل‌تر نشان ‌می‌دهد. در خصوص تاریخ نزول آیات برائت، نظر مشهور بر این است که در سال نهم، پس از جنگ تبوک نازل شده‌اند؛ ولی با این فرض، جای‌گذاری آیات سوره توبه بر خلاف ترتیب طبیعی نزول قرآن دانسته می‌شود؛ زیرا بخش دوم سوره، قبل از آن و پیرامون حوادث جنگ تبوک نازل شده‌است. در این نوشتار، علاوه بر نظر مشهور، احتمالاتی که نزول آیات برائت را قبل از جنگ تبوک میدانند، بررسی می‌شوند و نشان داده‌ می‌شود که نزول این آیات، طی دو واحد نزول قبل از جنگ تبوک، یعنی مقارن با فتح مکه در ماه رمضان سال هشتم و پس از جنگ حنین در شوال همان سال، بسیار محتمل است؛ در این صورت، آیات سوره توبه به ترتیب طبیعی نزول در کنار هم قرار‌گرفته‌اند.