تغییر انگاره «برادری» در فرهنگ قرآن کریم

انگاره برادری و اخوت در زمان نزول قرآن به‌‌منزله نهاد اجتماعی کارآمد و موثری در فضای حمیت و عصبیت جاهلی شکل گرفته بود. این انگاره تصوری خاص از برادری بر اساس پیوندهای خونی و سببی، پیمان‌‌های قومی و قبیله‌‌ای، یا عرف اجتماعی و فرهنگی بود که فارغ از حق یا باطل‌بودن در زندگی عرب جاهلی رواج داشت. با ظهور اسلام و نزول قرآن کریم مانند بسیاری دیگر از انگاره‌‌ها تغییر معناداری در این تصور اجتماعی ایجاد شد. روش مردم‌شناسی فرهنگی درصدد بررسی چگونگی پیدایی و رسوخ این انگاره در ذهن عرب پیش از قرآن است. در مرحله اول انگاره برادری در فضای جاهلی بررسی می‌‌شود. در مرحله دوم تغییرات قرآن در این انگاره پی‌‌جویی می‌‌شود و در مرحله سوم فهم نهایی قابل استفاده در همه زمان‌‌ها و فرهنگ‌‌ها از قرآن برداشت می‌‌شود. تغییرات ایجادشده از جانب قرآن کریم در انگاره برادری را در هفت لایه می‌توان بررسی کرد که لزوماً ترتیب تاریخی ندارد، بلکه از ساختار متنی قرآن استنتاج می‌شود. توجه به مفهوم برادری و ریشه آن و ارائه معنایی خاص از آن؛ تحلیل نمونه‌‌های مثبت و منفی تاریخی؛ ارتقای مفهوم برادری به سطح ارتباط با برگزیدگان و پیامبران الهی؛ جهت‌دادن برادری به ارتباطی حقیقی و ارزش‌‌مدار؛ تغییر انگاره اجتماعی برادری؛ شکست سطوت توهم برادری جاهلانه؛ و پیش‌نهاد انگاره‌ای صحیح از مفهوم برادری که بر ایمان و اخلاق مبتنی می‌شود و هدف از آن حصول سعادت در جهان آخرت و کسب رضایت الهی است و ثمره آن ایجاد فضایی آرام و سرشار از حمایت و هم‌راهی و حتی ایثار در میان افراد جامعه است. استفاده از این آموزه قرآن در جهان امروز، که در سراشیبی انحطاط اخلاقی است، هم پیوندهایی حقیقی در جامعه ایجاد می‌‌کند و هم دل‌‌ها را در راه رشد و کمال هم‌راه می‌کند.