پژوهشی در داستان‌های طنز ادب فارسی با نظر به مولفه‌های تفکر فلسفی

هدف از این پژوهش، مقایسه مولفه‌های تفکر فلسفی در داستان‌های‌ طنز منتخب از متون کهن و معاصر ادب فارسی است. به‌منظور دست‌یابی به این هدف، یک داستان از کتاب مثنوی مولوی و یک داستان از کتاب طنز و شوخ‌طبعی ملانصرالدین اثر عمران صلاحی گزینش و مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. ملاک مقایسه، مولفه‌های تفکر فلسفی از دیدگاه لیپمن است که این مولفه‌ها در مراحل نخست پژوهش پس از مطالعه آثار لیپمن شناسایی و به سه گروه مولفه‌های تفکر انتقادی، خلاق و مراقبتی تقسیم‌بندی شدند. در گام بعد، به کمک روش «تحلیل محتوای قیاسی» و با توجه به چهارچوب نظری فراهم‌شده در بخش نخست، مولفه‌های تفکر فلسفی در شخصیت‌های داستان‌ها شناسایی و تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بُعد تفکر انتقادی، داستان گزینش شده از مثنوی (روباه و درازگوش در بارگاه شیر) غنای بیش‌تری داشته و حضور دو مولفه داوری صحیح و حساسیت به زمینه در این داستان، توان بیشتری در تقویت تفکر انتقادی به آن بخشیده است. در بُعد تفکر خلاق و تفکر مراقبتی نیز داستان منتخب از طنز و شوخ طبعی ملانصرالدین (بزرگ شهر)، به دلیل برخوردار بودن از مولفه‌هایی چون استقلال، نوآوری، آزمون‌گری، شگفتی و تخیل در بُعد تفکر خلاق و مولفه‌های تفکر فعال و تفکر هنجاری در بُعد مراقبتی، بستر مناسبی را در پرورش تفکر فلسفی فراهم می‌آورد. بنابراین، هر دو داستان به دلیل آن‌که حاوی مولفه‌هایی در زمینه ابعاد گوناگون تفکر فلسفی‌اند، از توانایی لازم در پرورش این نوع تفکر برخوردار بوده و می‌توان در حلقه‌های کندوکاو از آن‌ها بهره برد.