تبیین ماهیت عمل تربیتی از منظر الگوی هدف وسیله

قرار دادن عمل تربیتی ذیل الگوی هدف وسیله‌، امری مورد بحث و مناقشه‌آمیز است. مخالفت‌ها با پذیرش این الگو متکی بر دلایل متفاوتی است که از جمله می‌توان به تعارض آن با عاملیت متربی یا نادیده انگاشتن وجه اخلاقی در تربیت اشاره کرد. در مقابل، مستثنا کردن عمل تربیتی از این الگو نیز به‌نوبه خود با مشکلات و چالش هایی مواجه است. این مقاله در راستای انتخاب موضعی مناسب در این بین، ابتدا بر اساس مفهوم اسلامی عمل، تفکیک ارسطویی عمل به دو نوع عمل ابداعی و عمل اقدامی را مورد نقد قرار می‌دهد. بر مبنای این نقد، دوگانگی مورد اشاره از عمل نزد ارسطو نفی شده و شکل موسّعی از الگوی هدف- وسیله که همه اعمال آدمی را شامل می‌شود، معرفی می‌گردد. بر همین مبنا، عمل تربیتی ابتدا به شکل یک تعامل یعنی ترکیبی از دو عمل تربیت نمودن و تربیت یافتن که به ترتیب از سوی مربی و متربی محقق می‌شود، تبیین گشته و نسبت هر یک از این اعمال با الگوی پیشنهادی تحلیل می‌گردد. در نهایت نشان داده می‌شود که الگوی پیشنهادی چگونه می‌تواند از ضعف ها و نواقصی که در دو تبیین سنتی از ماهیت عمل وجود دارد مصون بماند.