اثر هیومیک اسید و کود حیوانی بر هدایت روزنه‌ای و متغیرهای رویشی نهال‌ های توت سفید در بستر نهالستان

مقدمه و هدف: امروزه رشد فزاینده جمعیت کلان ‌شهرها، توسعه صنعتی در این شهرها و نیاز به گسترش فضاهای سبز شهری و کمربند سبز شهری، توجه مدیران را به استفاده و کاشت گونه‎های درختی چندمنظوره بیش از پیش جلب نموده است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، کاربرد کودهای شیمیایی در عرصه‌های فضای سبز، پارک‌ها، کشاورزی، باغداری و فضاهای سبز شهری منسوخ شده است. از مهم‌ترین دلایل این امر می‌توان به اثرات نامطلوب زیست‌محیطی، تخریب تعادل شیمیایی و بافت خاک، برهم‌زدن اکولوژی جوامع فون و فلور و آلودگی آب‌های شیرین اشاره کرد. به‎همین دلیل استفاده از انواع کودهای آلی به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم در بهبود تولیدات باغی و زراعی و کاهش خطر بروز آلودگی‎های محیطی به‌ویژه آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی موردتوجه قرار گرفته است. هیومیک اسید یکی از مهم‌ترین انواع کودهای آلی است که نوعی اسید آلی تثبیت شده و از ترکیبات اصلی هوموس است که خود از فراوان‌ترین ترکیبات آلی در طبیعت محسوب می‌شود. استفاده از هیومیک اسید برای گیاهان می‎تواند به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب رشد بهتر گیاهان شود و بدین‎صورت میزان تولید را افزایش داده و کیفیت محصول را نیز بهبود بخشد؛ بنابراین پژوهش حاضر به‌منظور امکان‌سنجی تقویت مولفه‌های رویشی و زنده‌مانی نهال‎های توت سفید به‌عنوان پرکاربردترین گونه درختی جهت کاشت در کمربند سبز مشهد تحت تاثیر استفاده از کود هیومیک اسید و کود حیوانی صورت پذیرفت. مواد و روش‌ها: برای انجام این تحقیق، نهال‌های دوساله و هم اندازه توت به‌صورت ریشه لخت تهیه گردید. سپس به بسترهای آماده شده در نهالستان کمربند سبز مشهد جهت کاشت به‌صورت گودالی و با فواصل کاشت 1/5×1/5 متر در قالب طرح کاملاً تصادفی منتقل گردیدند. در 5 کرت آزمایشی مجزا، خاک نهالستان با کود حیوانی به‎طور کامل و یکنواخت مخلوط گردید. سپس در دو کرت علاوه بر کود حیوانی مزبور، کود هیومیک اسید به‎شکل محلول و به‎ترتیب با غلظت‌های50 و 300 میلی‌گرم در لیتر به خاک اضافه و مخلوط شد. در دو کرت دیگر نیز، محلول‌پاشی بر سطوح برگ نهال‌ها با غلظت‌های 50 و 300 میلی‌گرم در لیتر در ابتدای فصل رویش انجام گرفت. برای نهال‌های کرت پنجم نیز فقط تیمار کود حیوانی در نظر گرفته شد. 10 نهال به‌عنوان تکرار برای هر تیمار مورد بررسی قرار گرفت. نهال‌ها پس از کاشت و شماره‎گذاری در ابتدا و انتهای دوره به‌منظور محاسبه رویش اندازه‎گیری و در طی یک دوره رویشی 6 ماهه به‎طور یکنواخت آبیاری شدند. پس از گذشت شش ماه از اعمال تیمارها، خصوصیات رویشی و فیزیولوژیکی نهال از جمله ارتفاع نهال، قطر یقه، طول ریشه، تعداد برگ و شاخه، وزن خشک اندام هوایی و ریشه، مقدار تبادلات گازی، شدت فتوسنتز و زنده‌مانی نهال‎ها اندازه‎گیری و مورد مقایسه آماری قرار گرفت. به‎منظور اندازه‎گیری زی‎توده، نهال‌ها به‎دقت از خاک خارج شده و پس از شست‎وشوی خاک اطراف ریشه و شمارش تعداد شاخه و برگ، هر نهال به دو قسمت ریشه و ساقه تقسیم شد. سپس در دمای 70 درجه سانتی‎گراد به‎مدت 48 ساعت خشک شده و با ترازوی دیجیتال توزین شدند. در نهایت، داده‌ها در قالب طرح کاملاً تصادفی آنالیز و میانگین آنها با استفاده از آزمون توکی مورد مقایسه آماری قرار گرفت. اندازه‎گیری میزان تبادلات گازی (هدایت روزنه‎ای) و نرخ فتوسنتز در هوای آزاد و تحت شرایط طبیعی دما، نور و رطوبت نسبی هوا با دستگاه قابل‌حمل اندازه‎گیری تبادلات گازی انجام گرفت. برای این منظور از هر تکرار 6-3 برگ بالغ انتخاب شد. تمام اندازه‌گیری‌ها بین ساعت 9 تا 12 صبح در یک روز آفتابی با شدت نور 1400 میکرومول بر مترمربع در ثانیه انجام شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد تیمار هیومیک اسید با غلظت 300 میلی‌گرم در لیتر اضافه شده به خاک باعث ایجاد بیشترین مقادیر میانگین متغیرها شده است؛ به‎طوری‎که بیشترین مقدار رویش قطری (mm 3/2)، رویش ارتفاعی نهال (cm 35/1)، تعداد برگ (45)، تعداد شاخه (16)، وزن خشک ریشه (g 31/3) و اندام‌های هوایی (g 38/1) در تیمار مزبور شده است. مقایسه میانگین متغیرهای فیزیولوژیک نظیر شدت فتوسنتز (μmol m-2 s-1 14/5)، نرخ هدایت روزنه‌ای (mol m-2 s-1 0/23) نیز نشان داد که تیمار هیومیک اسید با غلظت 300 میلی‌گرم در لیتر اضافه شده به خاک بیشترین مقدار را داشته است. پس از آن، تیمار هیومیک اسید 50 میلی‌گرم در لیتر اضافه شده به خاک و سپس محلول پاشی با هیومیک اسید 300 میلی‌گرم بر لیتر اثرات بهتری نسبت به سایر تیمارها نشان دادند. در کل افزایش هیومیک اسید در خاک عملکرد بهتری را نسبت به محلول‌پاشی بر سطح برگ نهال‌های توت سفید داشته است. در تمامی متغیرهای ارزیابی شده، کود حیوانی، کمترین میانگین را ایجاد نمود. نتیجه‌گیری: قابل ذکر است که اثرات مثبت هیومیک اسید در رویش و زی‌توده گیاهان به افزایش قابلیت جذب آب و مواد غذایی توسط گیاه و از طرف دیگر اثرات شبه هورمونی آن برای گیاهان نسبت داده می‌شود. بر اساس نتایج تحقیق حاضر و با توجه به اثرات مثبت هیومیک اسید بر بهبود ویژگی‎های رویشی و نیز شدت فتوسنتز نهال‎های گونه توت و تاثیر معنی‌دار بر افزایش زیست‌توده (متغیرهایی نظیر تعداد برگ، تعداد شاخه، رشد طولی نهال، رشد قطری، رشد ریشه و اندام‌های هوایی)، افزودن کودهای هیومیک اسید به خاک در زمان نهال‌کاری با گونه توت سفید در فضاهای سبز شهری، باغداری و کمربندهای سبز شهرها بسیار توصیه می‌شود.

effect of humic acid and cattle manure on stomatal conductance, photosynthesis, and growth variables of white mulberry seedlings in the nursery condition

background: in contemporary times, the increasing population growth in large urban areas, industrial development in these cities, and the need for expanding urban green spaces and green belts have drawn the attention of managers to the use and cultivation of multipurpose tree species more than ever before. in many advanced countries, the use of chemical fertilizers has been discontinued in urban green spaces, parks, agriculture, and horticulture. the major reasons for this include undesirable environmental effects, disruption of soil chemical balance and structure, disruption of the ecology of plant and animal communities, and pollution of freshwater bodies. for this reason, the utilization of various organic fertilizers has been highlighted as one of the important strategies in improving horticultural and agricultural production and reducing the risk of environmental pollution, especially pollution of surface and groundwater resources. humic acid (ha) is among the main types of organic fertilizers and a type of stabilized organic acid derived from the main compounds of humus, considered one of the most abundant organic compounds in nature. the use of ha for plants can directly and indirectly promote better plant growth, thereby increasing production levels and improving crop quality. therefore, the present study aimed to assess the possibility of enhancing the growth and viability components of white mulberry seedlings as the most commonly used tree species for planting in the green belt of mashhad using ha fertilizer and animal manure.methods: for this research, two-year-old and uniform-sized mulberry seedlings were prepared as bare-root. then, they were transferred to prepared beds in the green belt nursery of mashhad for planting in pits with planting distances of 1.5 × 1.5 m in a completely randomized design. in five separate experimental plots, the nursery soil was thoroughly and uniformly mixed with animal manure. subsequently, ha fertilizer in liquid form (at 50 and 300 mg/l) was mixed with the soil in two plots in addition to the animal manure. in the other two plots, foliar spraying at 50 and 300 mg l-1 on the leaf surfaces of the seedlings was carried out at the beginning of the growing season. only animal manure treatment was considered for the seedlings in the fifth plot. ten seedlings were selected for each treatment as replicates for examination. the seedlings were irrigated uniformly throughout a six-month growing period for measurement purposes. the growth and physiological characteristics of the seedlings, including plant height, collar diameter, root length, leaf and branch numbers, dry weight of aerial and root parts, gas exchange rates, photosynthesis rate, and seedling survival, were measured and statistically compared after 6 months of applying the treatments. to measure biomass, the seedlings were carefully removed from the soil, and the soil was washed from around the roots, followed by counting the number of branches and leaves. each seedling was then divided into two parts of roots and stems, which were dried at 70 °c for 48 h and weighed using a digital scale. finally, the data were analyzed in a completely randomized design, and their means were statistically compared using tukey’s test. the gas exchange rates (stomatal conductance) and photosynthesis rate in outdoors and under natural conditions of temperature, light, and relative humidity were measured using a portable device for gas exchange measurements.