شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل ‌های مانگرو خمیر - قشم

مقدمه و هدف: جنگل ‌ها یکی از منابع طبیعی تجدید شونده و سرمایه‌های ملی هر کشور محسوب می‌شوند که دامنه وسیعی از کالاها و خدمات را فراهم می‌کنند. با توجه به این‌که زندگی جوامع محلی و امرار معاش آن‌ها به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به اکوسیستم‌های جنگلی وابسته است، ‏مدیریت و حفاظت از این رویشگاه‌های طبیعی موضوع مهمی برای برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران می‌باشد. امروزه این منابع با ارزش به‌وسیله عوامل متعدد انسانی و طبیعی تهدید شده‌اند، به‌طوری که در سال‌های اخیر با توسعه فناوری، صنعت و ‏همچنین رشد قابل توجه جمعیت، بهره‌برداری و تخریب این عرصه‌های طبیعی برای تامین مواد اولیه، فضا و غذا روزبه‎روز افزایش یافته ‏است و خسارات جبران‎ناپذیری را بر جای گذاشته است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم و همچنین تحلیل ارتباط ‏‏بین وابستگی معیشتی جوامع محلی و میزان بهره‌برداری از این جنگل‌ها انجام شد. جنگل‌های مانگرو خمیر قشم به‎عنوان‎ ‎ذخیره‌گاه،‎ ‎پناهگاه،‎ ‎محل‌های‎ ‎تغذیه‎ ‎و‎ ‎پرستاری‎ ‎برای‎ ‎بسیاری‎ ‎از‎ ‎گیاهان و حیوانات‎ ‎محسوب می‌شوند و همچنین این رویشگاه‌های طبیعی عمده‌ترین منبع ارائه خدمات اکوسیستمی برای جوامع محلی و ساکنین حاشیه این جنگل‌ها می‌باشند. بدین‎ترتیب، خدمات اکوسیستمی جنگل‌های مانگرو در محدوده مورد مطالعه، ابزار مهمی برای نشان دادن موضوعاتی همچون وابستگی معیشتی جوامع ساکن حاشیه رویشگاه‌ها، اهمیت امنیت غذایی، درآمد، سلامتی و توسعه پایدار فعالیت‌های انسانی می‌باشند. در این راستا، این مطالعه تکمیل کننده سایر مطالعات از نظر میزان ‏اهمیت بهره‌برداری از رویشگاه‌های طبیعی مانگرو و ‏استفاده از هریک از این خدمات در زندگی جوامع محلی ‏و ساکنین حاشیه جنگل‌های می‌باشد، به‌ویژه در نواحی که به ‏روستاها نزدیک‌تر هستند، از وضعیت کیفی مناسبی ‏برخوردار نبوده و نیازمند حفاظت بیشتری می‌باشند. مواد و روش‌ها: پژوهش‎ ‎حاضر‎‏ ‏‎از نوع‎ ‎توصیفی و‏‎ ‎تحلیلی می‌باشد و گردآوری داده‌ها و اطلاعات نیز، از طریق پرسشگری و مصاحبه از جوامع محلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل جوامع محلی می‌باشد، و حجم نمونه محاسبه شده در محدوده مورد مطالعه 380 ‏نفر بوده که به‎روش خوشه‌ای و با در نظر گرفتن ‏جمعیت هر روستا نمونه‌گیری به‎عمل آمده است. ‏روایی پژوهش به‌منظور سنجش میزان مناسب بودن ‏پرسشنامه‌های تهیه شده به روش‌های سازه و صوری ‏از طریق نظر کارشناسان و متخصصان تعیین گردید ‏و پایایی آن نیز با استفاده از آلفای کرونباخ در ‏نرم‌افزار ‏spss‏ مورد سنجش قرار گرفت که مقدار ‏حاصل شده برابر با 0/9= α بوده و از نظر آماری ‏مورد تائید و قابل‎قبول است.‏ یافته‌ها: مطابق با نتایج به‌دست آمده، بیشترین استفاده از ‏جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم مربوط به مصارف ‏خوراکی از جمله برداشت عسل وحشی، ‏صید آبزیان و ‏بی‌مهرگان خوراکی (برای مصارف خانگی، ‏رستوران و فروش در بازار)، شکار پرندگان و ‏‏برداشت علوفه برای تغذیه دام (شتر) می‌باشد. در مقابل کمترین میزان مصرف مربوط به ‏برداشت از چوب جنگل‌های مانگرو برای ساخت و ‏ساز آلاچیق‌ها و منازل مسکونی است. با توجه به میانگین‌های به‌دست آمده، بالاترین اولویت در ‏استفاده از جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم، به مصارف ‏خوراکی اختصاص یافته است و پس از آن به‌ترتیب ‏از بیشترین به کمترین اولویت می‌توان به مصارف ‏گردشگری، ساخت صنایع دستی، مصارف دارویی، ‏مصارف سوختی و ساخت و ساز اشاره نمود. به‌عبارت دیگر در این منطقه مصارف خوراکی به‎ویژه صید و آبزی‌پروری در اولویت اول قرار دارد و سایر فعالیت‌هایی همچون گردشگری به‎دلیل محدود بودن زمان مناسب برای حضور گردشگران در منطقه، ساخت صنایع ‏دستی، مصارف دارویی، مصارف سوختی و ساخت و ساز به‎دلیل پایین بودن بازار تقاضا و امکانات لازم از کارایی و اولویت پایین‌تری برخوردار است. ‏علاوه بر این، اشتغال ساکنین منطقه نشان‌دهنده میزان وابستگی معیشتی ‏جوامع محلی به جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم می‌باشد که برای امرار معاش و تامین نیازهای روزانه خود به بهره‌برداری از این ‏رویشگاه‌های طبیعی اقدام می‌کنند. به‌طور کلی، درآمد اکثر جوامع محلی از راه صید آبزیان تامین می‌شود، اگرچه به فعالیت‌های دیگری همچون قایقرانی، گردشگری، لنج‌سازی، ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی و رستوران‌های ساحلی نیز می‌پردازند. نتایج تحلیل ارتباط وابستگی معیشتی و میزان بهره‌برداری از این جنگل‌ها حاکی از وجود ‏ارتباط معنادار و مستقیم بین این دو عامل می‌باشد. بدین‎ معنا که با افزایش تقاضا و نیاز معیشتی جوامع محلی، میزان ‏بهره‌برداری از این رویشگاه‌های ‏جنگلی نیز افزایش می‌یابد. جنگل‌های مانگرو به‌عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی، ‏رابطه مستقیم و جایگاه انکارناپذیری در تامین ‏معیشت، رفاه و آسایش جوامع انسانی دارد. از طرفی ‏این جنگل‌ها به‌دلیل نقش اساسی که در تقویت معیشت و ‏توسعه جوامع بشری دارند همواره باید مورد توجه ‏قرار برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران قرار گیرد.‏نتیجه‌گیری کلی: با توجه به وضعیت ‏حفاظتی و حساسیت‌های زیستی محدوده مورد مطالعه، تداوم این نوع بهره‌برداری‌ها خسارات زیادی به جنگل‌های ‏منطقه وارد کرده و بقای آن‌ها را برای نسل‌های آینده به مخاطره می‌اندازد؛ بنابراین باید سیاست‌ها و تمهیدات مدیریتی ‏برای کاهش بهره‌برداری جوامع محلی از جنگل‌های مانگرو و حفاظت و پایداری این رویشگاه‌های طبیعی در نظر گرفته ‏شود. علاوه بر این آموزش، آگاهی دادن و توانمندسازی جوامع محلی در توسعه کسب و کارهای محلی و افزایش ‏درآمد آن‌ها می‌تواند به کاهش وابستگی معیشتی مردم به جنگل‌ها کمک نماید.  

identification of the type of use and the degree of local communities' dependence on khamir-qeshm mangrove forests

background: forests are one of the renewable natural resources and national capitals of every country that provide a wide range of goods and services. since the lives of local communities and their livelihood are directly and indirectly dependent on forest ecosystems, the management and protection of these natural habitats is an important issue for planners and decision-makers. today, these valuable resources are threatened by numerous human and natural factors. with the development of technology, industry, and significant population growth, the exploitation and destruction of these natural areas to provide raw materials, space, and food are increasing progressively, leaving irreparable damages in recent years. accordingly, the present study was carried out to identify the type of use and the degree of local communities’ dependence on the khamir-qeshm mangrove forests. the study also seeks to analyze the relationship between the livelihood dependence of local communities and the exploitation extent of these forests. khamir-qeshm mangrove forests account for reserves, shelters, feeding and nursing places for many plants and animals.