معیارها و شاخص‌های انتخاب گونه برای جنگل‌های دست‌کاشت در مناطق خشک و نیمه‌خشک

مقدمه و هدف: جنگل‌های دست کاشت 264 میلیون هکتار یعنی بالغ بر 7% از کل جنگل‌های دنیا را در بر می‌گیرند و هرساله به طور میانگین 5 میلیون هکتار به این وسعت افزوده می‌شود. در کشور ما طبق آمار حدود 941000 هکتار جنگل‌های دست‌کاشت وجود دارد. جنگل‌های دست‌کاشت با اهداف متنوعی ایجاد می‌گردند و با توجه به نقشی که مناطق صنعتی در ایجاد آلاینده‌های جوّی داشته و نیز نقشی که درختان و درختچه‌ها در جذب این‌گونه آلاینده‌ها دارند، یکی از اهداف ایجاد این نوع جنگل‌ها، جذب آلاینده‌های جوّی و کمک به بهبود کیفیت هوا می‌باشد. اطراف مناطق صنعتی از جمله مناطقی هستند که بر اساس الزامات زیست‌محیطی ملزم به ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت می‌باشند. صرف نظر از اینکه این جنگل‌ها با چه هدفی ایجاد شده و یا قرار است ایجاد شوند، مهمترین دغدغه، موفقیّت و یا عدم موفقیّت این نوع جنگل‌کاری‌ها است و آنچه در درجه اوّل اهمیّت قرار دارد انتخاب گونه مناسب برای این مناطق است. برای هر انتخابی از جمله انتخاب گونه برای جنگل‌کاری نیاز است شاخص‌ها و معیارهائی وجود داشته باشد تا مطابق با آن شاخص‌ها و معیارها انتخاب انجام گردد. تحقیق حاضر به بررسی چگونگی استخراج معیارها و شاخص‌های مناسب برای انتخاب گونه‌های مناسب در جنگل‌کاری مناطق خشک و نیمه خشک صنعتی می‌پردازد. مواد و روش ها: پس از بررسی منابع و توسط کارگروه تخصصی چهار گروه‌معیار، ده معیار، 16 زیرمعیار و 74 شاخص برای ارزیابی و تعیین درجه و درصد اهمیّت از طریق پرسشنامه دلفی در اختیار متخصصان آکادمیک و اجرائی جنگل‌کاری کشور قرار داده شد.یافته ها: چهار گروه ‌معیار، نه معیار، 13 زیرمعیار و 61 شاخص برای انتخاب گونه، با توجه به درجه و درصد اهمیّت آنها استخراج و رتبه‌بندی گردیدند. از میان گروه ‌معیارها، گروه معیار اکولوژیک، از میان معیارها، معیار زیستی، از میان زیرمعیارها، زیرمعیار قدرت سازگاری و از میان شاخص‌ها، شاخص‌ اکولوژیکی مقاومت به خشکی و شاخص مدیریتی کاهش مصرف آب بالاترین اهمیّت را از نظر متخصّصان برای تصمیم‌گیری در امر انتخاب گونه در جنگل‌کاری مناطق خشک و نیمه‌خشک صنعتی دارا بودند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق شاخص‌هائی مثل مقاومت به خشکی، هزینه آبیاری و نگهداری، قابلیت جذب گرد و غبار و شاخص راندمان آبیاری از جمله شاخص‌هائی هستند که درصد و درجه اهمیّت بالائی در تصمیم‌گیری برای انتخاب گونه برخوردار می‌باشند.

Criteria and Indicators of Species Selection for Planted Forest in Arid and Semi-arid Industrial Regions

Extended AbstractIntroduction and Objective: 264 million hectares, over 7% of the world’s total forests, account for planted forest. Annually, roughly 5 million hectares are added up to this existing forests. In Iran, according to statistics there are 941000 ha planted forests. Planted forests are created with diver’s goals. With respect to the role of industrial regions to cause air pollutants and also the role of trees and shrubs to absorb of these pollutants, one of the main goals to create this planted forest is to absorb these pollutants and help to improve of air quality. In the surrounding of industrial regions, it is ought to be covered with planted forest according to some environmental protective rules and regulations. Apart from the purpose of forest establishment, the major concern is the success at which planted forest species will be adapted and be successfully grown. It seems that what should be prioritized and be taken into consideration is the selection of appropriate species for those regions. For each selection including species selection for plantation it is necessary to have some criteria and indicators on which selection can be based. This research is exploring how to extract appropriate criteria and indicators for appropriate species selection in plantation of arid and semiarid industrial regions.Material and Methods: After literature reviewing and by specialist panel, 4 group criteria, 10 criteria, 16 sub criteria and 74 indices for evaluation and determination of degree of importance and importance percentage are offered to executive experts and academic specialists. Among these criteria and indicators based on Delphi questionnaire.Results: 4 group criteria, 9 criteria, 13 sub criteria and 61 indicators are extracted and prioritized. From the view point of experts, ecologic group criterion, biological criterion, sub criterion of adaptability, ecologic indicator of drought resistance and management indicator of reduction in water consumption are of the highest importance for deciding on the species selection in arid and semiarid industrial regions. Conclusion: Based on the results of this research, indicators such as drought resistance, irrigation and maintenance cost, dust absorption ability, and irrigation efficiency are among the indicators that have a high percentage and degree of importance in the decision for species selection.