ساخت شاخص ترکیبی فضایی سلامت اجتماعی و ارزیابی آن در استان‌های ایران

زمینه و هدف: شاخص سلامت‌ اجتماعی یکی از شاخص‌‌های ترکیبی می‌باشد که وضعیت سلامت جامعه را با استفاده‌ از شاخص‌های قابل‌ اندازه‌گیری و براساس ویژگی‌های جامعه سالم نشان می‌دهد. اکثر مطالعات انجام شده در زمینه ساخت شاخص ترکیبی سلامت اجتماعی در ایران، ناهمگونی ‌و همبستگی فضایی را از لحاظ متغیرهای مورد بررسی نادیده گرفته‌اند. هدف این پژوهش درنظرگرفتن اثر فضایی در ساخت شاخص ترکیبی سلامت اجتماعی و ارزیابی آن در استان‌های ایران بود. روش و مواد: در پژوهش حاضر از 39 شاخص سلامت‌ اجتماعی گردآوری‌شده از منابع رسمی مربوط به مطالعه طراحی شاخص ترکیبی سلامت اجتماعی و ارزیابی آن در استان‌های ایران بین سال‌های 1385 تا 1393، استفاده شده است. از سه روش نرمال‌سازی با توزیع نرمال‌استاندارد، روش مقایسه‌ای و روش رتبه‌بندی و از سه روش وزن‌دهی با وزن برابر، وزن‌دهی ‌با تحلیل مولفه‌های اصلی و وزن‌دهی با تحلیل مولفه‌های وزن‌دارشده جغرافیایی استفاده شد. سپس نه شاخص ترکیبی ایجاد شده با استفاده از آزمون خودهمبستگی moran و همبستگی با شاخص توسعه انسانی سال1390 مورد مقایسه قرار گرفتند. درنهایت بهترین شاخص انتخاب و یافته‌ها براساس آن بیان شد. یافته ها: شاخص‌ترکیبی وزن‌دارشده با تحلیل مولفه‌های وزن‌دارشده جغرافیایی برای داده‌های نرمال‌‌شده z-score با مقدار آماره آزمون خودهمبستگی moran 0.334(p= 0.0003 ) و ضریب‌ همبستگی 0.81 با شاخص توسعه انسانی سال 1390، به عنوان شاخص ترکیبی فضایی سلامت اجتماعی انتخاب شد. براساس آن استان‌های تهران، البرز و یزد به عنوان سه استان اول و استان‌های سیستان ‌و بلوچستان، لرستان و بوشهر به عنوان سه استان آخر رتبه‌بندی شدند. نتیجه‌گیری: مطالعه نشان داد که با توجه به وجود نابرابری‌های استان‌های ایران از لحاظ امکانات بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی و در نتیجه وجود ناهمگونی و همبستگی فضایی بین آن‌ها، در نظر گرفتن اثر فضایی در ساخت شاخص ترکیبی سلامت اجتماعی در طبقه‌بندی مناسب‌تر سطح سلامت اجتماعی استان‌ها موثر است.

constructing a spatial composite social health index and evaluating it in iranian provinces

background and objective: social health index is one of the composite indices that shows the health status of the society using measurable indicators and based on the characteristics of a healthy society. most of the studies conducted in the field of creating a composite index of social health in iran have ignored spatial heterogeneity and correlation in terms of the investigated variables. the purpose of this research was to consider the spatial effect in the construction of a composite index of social health and evaluate it in the provinces of iran. materials and methods: in this research, we used 39 social health indicators collected the related to the study from official sources between which was done during 2006-2014. three methods of normalization with standard normal distribution, comparative method, and ranking method; and three methods of weighting with equal weight, weighting with principal components analysis (pca), and weighting with geographically weighted principal components analysis (gwpca) were used. then, we used the 2011 human development index and moran's autocorrelation test to compare the nine composite indices. finally, the best index was chosen, and the results were presented using it. results: the gwpca-weighted composite index for normalized z-score data with a moran's test statistic value of 0.334 (p= 0.0003), and a correlation coefficient of 0.81 with the 2011 human development index was chosen as the spatial composite index of social health. accordingly, sistan-baluchistan, lorestan, and bushehr provinces were placed as the last three provinces, while tehran, alborz, and yazd provinces were ranked as the top three provinces. conclusion: the study shows the need to consider the spatial effect in the construction of the social health index, considering the inequality of iran's provinces.