بررسی مسئله شکاف دیجیتالی در ایران بر اساس رویکرد جدید «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله»

یکی از مسائلی که کشورها در دهه‎های اخیر با ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) با آن مواجه شده‌اند، مسئله شکاف دیجیتالی است که به توزیع نابرابر منابع و افزارهای فناورانه در حوزه فاوا اشاره دارد. بنابراین، شکاف دیجیتالی از جمله مسائلی است که سیاست‌گذاران در هر کشور باید به آن توجه کنند تا از طریق مدیریت موثر آن، توسعه اقتصادی و اجتماعی نیز حاصل شود. پژوهش‎هایی که تاکنون برای تحلیل مسئله شکاف دیجیتالی انجام شده‌اند، به‌طور عمده غیرنظام‌مند بوده و به تحلیل نظام‌مند فرایند توسعه فناوری و نوآوری از جنبه‌های فنی و اجتماعی در این مسئله توجهی نداشته‎اند. از این رو، در این مقاله ضمن ارزیابی وضعیت شکاف دیجیتالی در ایران بر اساس مدل آمادگی شبکه‌ای، برای نخستین بار رویکرد جدید «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله (pis)» به‎عنوان چارچوبی نظام‌مند برای تحلیل مسئله شکاف دیجیتالی و ارائه توصیه‌های سیاستی برای کاهش آن معرفی و به‎کارگرفته می‎شود. روش پژوهش حاضر، ترکیبی و از نوع توصیفی تحلیلی مبتنی بر مطالعه اسنادی و نظرسنجی از خبرگان است. ابزار جمع‌آوری داده پرسش‎نامه، مصاحبه و مطالعات کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که ایران با کشورهای بررسی‌شده در پژوهش حاضر، شکاف دیجیتالی شایان توجهی دارد و ضعف در زمینه توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی، ناهماهنگی و موازی‌کاری‎های متعدد در لایه سیاست‌گذاری و ناآگاهی مردم و نداشتن مهارت‌های لازم در خصوص به‎کارگیری فاوا به‎ویژه در مناطق محروم، از جمله عوامل موثر بر تشدید شکاف دیجیتالی ایران بوده‌اند.

Investigating the Digital Divide Problem in Iran Based on the New Approach of Problem-oriented Innovation System(PIS)

One of the problems that countries have faced in recent decades with the advent of information and communication technology (ICT) is the “digital divide problem”, which refers to the unequal distribution of technology resources and equipment in the ICT field. Therefore, the digital divide is one of the problems that should be considered by policymakers in each country to achieve economic and social development through its effective management. Studies conducted to analyze the digital divide problem have so far been largely nonsystematic and without regard to a systematic analysis of the process of technological development and innovation in technical and social aspects. Therefore, in this article, while evaluating the situation of the digital divide in Iran based on the Network Readiness Index (NRI) model, for the first time the new approach of &Problemoriented Innovation System (PIS)& as a systematic framework for analyzing the problem of the digital divide and providing policy recommendations to reduce it, is introduced and implemented. The research methodology is mixedmethod with a descriptive and analytical approach based on documentarymethod and survey. Data collection tools are questionnaires, interviews and library studies. The results show that Iran has a significant digital divide with the selected countries under study in this article, and the weakness in the development of digital infrastructure, inconsistencies and multiple parallel works in the policymaking layer and lack of public awareness and necessary skills in the use of ICT, especially in deprived areas, have been among the factors affecting the intensification of Iran’s digital divide.